شناسایی فرصت های تجاری میان ایران و هندوستان

همواره در برنامه‌های توسعه کشور، متنوع نمودن درآمدهای صادراتی و کاهش وابستگی به درآمدهای حاصل از صادرات نفت مد نظر بوده است. لذا اتخاذ تدابیر، سیاست‌های مناسب و شناسایی بازارهای هدف در این رابطه حائز اهمیت است. از جمله این بازارها، میتوان به کشور هند اشاره نمود که یکی از مهمترین شرکای تجاری کشور محسوب می‌شود. هند با اصلاحات اقتصادی از کشوری مبتنی ‌بر کشاورزی به یکی از اقتصادهای با رشد بالا در سطح جهان در بخش‌های خدمات و صنعت تبدیل شده است. عملکرد اقتصادی هند از سال 2001 چشمگیر بوده است. رشد اقتصادی آن خصوصاٌ در سال‌های 2003 و 2004 با میانگین 5/8 درصد افزایش یافته، این میانگین در سال‌های 2006 و 2007 به بیش از 9 درصد و در سال 2010 به 5/10 درصد رسیده است. رشد اقتصاد هند از سال 2010 با روندی کاهشی مواجه گردید و در سال 2012 به 2/3 درصد بالغ گردید. در هند ارزش افزوده بخش کشاورزی طی دوره مورد بررسی کاهش و ارزش افزوده بخش صنعت با توجه به افت و خیزهای موجود روندی افزایشی داشت. عمده محصولات صنعتی آن عبار‌ت‌اند از فولاد، آلومینیوم، مس و ماشین‌آلات. ارزش افزوده بخش خدمات نیز با روندی مثبت افزایش یافت. سهم صادرات خدمات آن در جهان در سال 2012 معادل 2/3 درصد و سهم واردات آن 1/3 درصد بود. چنین بازار بزرگی از لحاظ جمعیت می‌تواند مقصد مناسبی برای صادرات کالاهای ایرانی و همچنین تأمین‌کننده طیف وسیعی از نیازهای وارداتی ایران باشد. هند در بین شرکای تجاری غیر‌نفتی ایران، ششمین شریک عمده تجاری، چهارمین بازار صادراتی ایران و دهمین کشور تأمین‌کننده نیازهای وارداتی می‌باشد. علی‌رغم این که ارزش صادرات ایران به هند بیش از واردات از کشور مذکور است، تنوع کالاهای صادراتی ایران بسیار کمتر از تنوع کالاهای وارداتی از هند که مهم‌ترین آن‌ها برنج، کنجاله، الکترود ذغالی، گوشت گاو، چای سیاه، مکمل‌های دارویی، شکر، آهن و فولاد غیر ممزوج نوردشده، جو و انواع دانه است می‌باشد. این درحالی است که بخش اعظم صادرات ایران به هند (بیش از 82 درصد) مربوط به نفت بوده؛ لذا ضروری است اقدام لازم جهت ایجاد تنوع در کالاهای صادراتی و استفاده از پتانسیل‌های صادراتی به هند صورت پذیرد. ازاین رو گزارش حاضر در ابتدا به بررسی روابط اقتصادی و تجاری میان دو کشور ایران و هند پرداخته، سپس با بهره‌گیری از شاخص‌های مزیت نسبی آشکارشده و پتانسیل ‌ساده‌ تجاری فرصت‌های تجاری میان دو کشور را شناسایی و نهایتاً به ارائه فهرست درخواستی ایران از هند جهت اخذ تعرفه‌های ترجیحی پرداخته است. نتایج حاصل حاکی از آن است که فهرست اول از کالاهایی مانند سنگ گچ، سوخت‌ها و روغن‌های معدنی، محصولات شیمیایی آلی، سنگ فلز، محصولات تخت نوردشده از چدن و آهن و فولاد، میوه‌های خوراکی، روی و مصنوعات از آن، مواد پلاستیکی، محصولات شیمیایی غیر آلی، سرب و مصنوعات آن و پوست خام و چرم تشکیل شده است. در واقع از میان کدهای 6 رقمی HS، 83 ردیف تعرفه‌ای به‌عنوان فهرست اول جهت دریافت تعرفه ترجیحی معرفی گردیده است. این قبیل کالاها در بازار هند تجربه حضور داشته‌اند، و با توجه به وجود ظرفیت تحقق‌یافته صادراتی ایران به هند در رابطه با این قبیل کالاها، امکان افزایش سهم ایران در بازار هند وجود دارد. فهرست دوم از کالاهایی مانند محصولات شیمیایی آلی از جمله اسید استیک، نیترات آلومینیوم، استیرن، اوره، سایر آلکالوئیدهای نباتی، اسید سولفوریک، کربنات سدیم تشکیل شده که هرچند تاکنون در بازار هند حضور نداشته‌اند، ولی از آنجا که از یک طرف ایران در صادرات این اقلام دارای مزیت نسبی است و از سوی دیگر، هند نیاز وارداتی به آن‌ها دارد، لذا به نظر می‌رسد کاهش تعرفه می‌تواند موجب خلق بازار جدید برای این اقلام صادراتی گردد. فهرست سوم شامل کالاهایی چون مصنوعات از سنگ و گچ و سیمان، مواد پلاستیکی از جمله پلی پروپیلن و رزین‌های اوره‌‌ئیک، شیشه و مصنوعات آن، غلات از جمله گندم، محصولات شیمیایی آلی ازجمله اترالکل‌ها، آلومینیوم و مصنوعات از آن است که هر چند ایران در موردشان مزیت نسبی دارد، اما در دوره مورد بررسی در فهرست نیازهای وارداتی هند قرار ندارد. به نظر می‌رسد برقراری تعرفه ترجیحی و کاهش قیمت نسبی این قبیل کالاها بتواند زمینه ایجاد مصرف آن‌ها در هند و نفوذ صادراتی ایران در آن کشور را فراهم نماید.