تدوین چارچوب سیاست‌های تجاری تقویت کننده صنایع دانش‌بنیان در ایران: با تأکید بر دو حوزه زیست فناوری و نانوفناوری

طرح حاضر ابزارهای سیاستی و چارچوب مورد نیاز جهت افزایش صادرات محصولات دانش‌بنیان را بررسی و پیشنهاداتی ارائه می‌دهد. برای دستیابی به این چارچوب، در ابتدا با بررسی ادبیات انسجام سیاستی، ابعاد مختلف سیاستگذاری منسجم مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه، به بررسی تطبیقی ابزارهای بکاررفته در دیگر کشورها، خصوصاَ کره جنوبی و هندوستان، برای توسعه صادرات محصولات با فناوری بالا، پرداخته شد. علاوه بر این، نهادهای درگیر در زمینه صادرات در کشور (اعم از قوانین و سازمان‌ها) مورد واکاوی قرار گرفتند و سپس 6 شرکت دانش‌بنیان صادراتی (3 شرکت در حوزه زیست فناوری و 3 شرکت در حوزه نانوفناوری) مطالعه موردی شدند تا با زوایای مختلف صادرات این حوزه آشنایی از نزدیک ایجاد شود. در نهایت، از طریق پرسشنامه ابزارهای پیشنهادی برای توسعه صادرات شرکت‌های دانش‌ّبنیان به رأی 57 شرکت گذاشته شد. یافته‌های این مطالعه نشان داد که همانند بسیاری از صنایع و بخش‌های دیگر، مشکلات صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان عمدتاً ناشی از فضای گسترده‌تری از سیاست‌های تجاری و فناوری، یعنی دشواری‌های جابجایی ارز، تحریم، تصویر نامناسب از برند «ساخت ایران» و مسائلی از این دست است. علاوه بر این، فقدان یک ساختار نهادی منسجم برای سیاستگذاری، اجرا و نظارت بر عملکرد صادراتی محصولات دانش‌بنیان باعث رشد نهادهای مختلف و بعضاً موازی در کشور شده است. در نهایت، ضعف‌های ساختاری در داخل خودِ شرکت‌ها و بازاریابی منفعل داخلی و بین‌المللی نیز مزید علّت کمبود صادرات محصولات با فناوری بالا و متوسط-بالا در کشور بوده است. برای غلبه بر این نقاط ضعف، مطالعه حاضر 3 سناریو برای تقسیم کار نهادی پیشنهاد داده که به شرح زیر است: 1. عدم دخالت مستقیم سازمان توسعه تجارت در کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان برای صادرات محصولات خود و پذیرش نقش «مرکز امور بین‌الملل و تبادل فناوری» معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور به عنوان متولی اصلی توسعه صادرات دانش‌بنیان. 2. راه اندازی نهادی موازی با کریدور صادرات توسط سازمان توسعه تجارت و ارائه خدمات و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای صادرات. 3. تقسیم کار هوشمندانه میان سازمان توسعه تجارت و معاونت علمی و فناوری و حمایت سازمان توسعه تجارت از شرکت‌هایی که محصولات با فناوری بالا تولید نموده اما مجوز دانش‌بنیان از معاونت علمی و فناوری را ندارند. در نهایت به منظور حمایت از این شرکت‌ها، بسته‌های حمایتی در قالب کلینیک صادراتی سازمان توسعه تجارت و بر اساس میزان «توانمندی سازمانی» و «توانمندی محصولی» شرکت‌ها ارائه می‌شود.

کلیدواژه ها:

واژگان کلیدی: سیاست‌های تجاری ، صنایع دانش‌بنیان ، زیست‌فناوری ، نانوفناوری ، ‌ سازمان توسعه تجارت.