تحلیل روان‌شناختی «نیاز به آزادی» در شخصیت‌های داستان‌های برگزیده کودک و نوجوان؛ براساس نظریه انتخاب ویلیام گلاسر

مقدمه: قصه‌ها و داستان‌ها و به‌صورت مشخص آفرینش‌های ادبی حوزه کودک واجد این قابلیت بسیار مهم است که می‌تواند در راستای تربیت و اصلاح برخی از ناهنجاری‌های رفتاری و شخصیتی و نیز تقویت پاره‌ای از توانمندی‌ها در کودکان به‌کار گرفته شود. روش‌شناسی: تحلیل میزان و ضریب تأثیرگذاری داستان‌های مزبور مستلزم به‌کارگیری شاخه‌ای از نقد ادبی است که در حوزه نقد روان‌شناختی قرار دارد. در این میان، آرا و نظریات ویلیام گلاسر به‌عنوان یکی از روان‌شناسان مثبت‌نگر، ابزار مناسبی جهت تحلیل این‌گونه متون می‌باشد. نیاز به آزادی یکی از نیازهای اساسی آدمی است که در نظریه گلاسر نیز به آن پرداخته شده است؛ بنابراین پژوهش حاضر، به بررسی 145 کتاب برگزیده کودک (تألیف و ترجمه) در سال‌های 1300-1390 و تحلیل روان‌شناختی 30 داستان که نیاز به آزادی در شخصیت‌های آنها برجسته‌تر است، به روش تحلیل محتوای کیفی- قیاسی پرداخته است. داده‌ها به روش اسنادی جمع‌آوری و برای انتخاب نمونه پژوهش از شیوه نمونه‌گیری هدفمند استفاده شده است. یافته‌ها: در این پژوهش، آزادی به دو بخش آزادی مثبت و منفی تقسیم شده است. آزادی مثبت به شخصیت‌هایی مربوط می‌شود که در پی ارضای یک نیاز طبیعی و سالم، اغلب رفتار درست را انتخاب می‌کنند. شخصیت‌های دارای آزادی منفی شخصیت‌هایی هستند که برای رسیدن به اهداف خود، حقوق افراد را زیر پا می‌گذارند. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاکی از این حقیقت است که شخصیت‌هایی که با آزادی مثبت برانگیخته می‌شوند و برای ارضای نیاز مزبور رفتار درست را انتخاب می‌کنند، در پایان داستان، دستاوردهای مطلوبی دارند و شخصیت‌هایی که یا با آزادی منفی برانگیخته می‌شوند یا برای ارضای نیاز به آزادی رفتار نادرست را انتخاب می‌کنند، در پایان داستان شکست می‌خورند. در پایان به نویسندگان و منتقدان ادبیات کودک و نوجوان توصیه می‌شود، با مطالعه روان‌شناسی کودکان، به خلق و گزینش آثار مناسب برای آنها بپردازند. پژوهشگران ادبیات کودک و نوجوان نیز با همراهی متخصصان روان‌شناسی به نقد روان‌شناسانه همه آثار مربوط به این مخاطبان کوچک براساس نظریه گلاسر و دیگر نظریات عمده مشاوره و روان‌درمانی، متناسب با موضوع داستان‌ها همت گمارند.

کلیدواژه ها:

شخصیت‌های داستانی ، کتاب‌های داستانی کودک و نوجوان ، نیاز به آزادی ، نظریه انتخاب ، ویلیام گلاسر