نقش کیفی هندسه در پایایی شکلی هندسی حیاط مرکزی مساجد ایران

حیاط مرکزی در معماری ایران دارای سابقه طولانی است اگرچه این درونگرایی را معلول عوامل فرهنگی-اعتقادی، روانشناختی، اقلیمی و یا ناشی از دسترسی می‌دانند بعضی از این علتها می‌تواند در موضوعات مختلف معماری پر رنگ‌تر از بقیه باشد لذا هدف از پژوهش بررسی نقش غالب کیفی هندسه بر ثبات شکلی حیاط مرکزی مساجد است. هندسه و ریاضیات در جمله دانش‌ها و سرزمین‌ها یکسان است ولی طرز برداشت و استفاده از آنها مختلف است این هندسه در معماری ایرانی به تنها جنبه‌های کمی محدود نمی‌شود بلکه شامل جنبه‌های کیفی نیز می‌گردد. انتخاب یک هندسه خاص چهار ضلعی (مربع یا مستطیل) در طول دوره اسلامی برای حیاط مرکزی مساجد می‌تواند مبین عمل یا عوامل تاثیرگذاری باشد که حتی در صورت تغییر شکل هندسی در حیاط مرکزی موضوعات دیگری چون مدارس و کاروانسراها (از دوره صفویه به بعد)، همچنان ثبات شکلی را برای مساجد بهمراه داشته است. در این پژوهش ابتدا با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی، مبانی آن تبیین سپس به روش تحلیلی و توصیفی و یا بهره‌گیری از شواهد تعیین‌گر تاریخی فرضیات مطرح شده به آزمون گذاشته می‌شوند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد وجه کیفی هندسه در ثبات شکلی (مربع یا مستطیل) حیاط مرکزی مساجد نسبت به عوامل دیگر غالب‌تر بوده به گونه‌ای که بین دیدگاه اسلامی و بهره‌گیری از شکل چهارضلعی (مربع یا مستطیل) در حیاط مرکزی مساجد می‌توان ترادفی در تراز معنا (تمثیل و رمز) با صورت قائل شد که همراه با آن وجه روانشناختی فضا نیز در پلان مربع یا مستطیل همخوانی مناسبی با حضور قلب نمازگزار داشته تا زمینه مناسب برای عبادت فراهم گردد.

کلیدواژه ها:

حیاط مرکزی ، هندسه ، معماری اسلامی ، تمثیل ، مسجد