مطالعه فرم و آرایه‌ها در آبریزهای دسته اناری سده‌های سوم تا هفتم هجری قمری درخراسان بزرگ

بیان مسئله: پاکیزگی و طهارت یکی از اصول اساسی زندگی ایرانیان در فرهنگ اسلامی بوده که به این منظور ظروفی برای نگهداری و مصرف آب ساخته شده و انواع آن را آبریز نامیده‌اند. یکی از ادواری که آبریزهای فلزی به‌جامانده از آن قابل‌بررسی و تأمل است، مکتب خراسان در دوره سلجوقی است. در گروهی از آبریزهای این دوره، عنصری شبیه به انار در بالای دسته است که به نظر می‌رسد علاوه بر این ویژگی بقیه عناصر آن دارای وجود مشترکی باشد. در نتیجه مسئله اصلی این تحقیق شناخت ویژگی‌های مشترک آبریزهای دسته اناری مکتب خراسان است.هدف مقاله: این پژوهش با تمرکز بر آبریزهای دسته اناری، قصد دارد به شناخت ویژگی‌های فرم و آرایه‌های آنها بپردازد.سؤال پژوهش: آبریزهای دسته اناری مکتب خراسان دارای چه ویژگی‌های مشترکی در صورت و آرایه‌ها هستند؟ روش تحقیق: این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی صورت‌گرفته که برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و میدانی استفاده شده است. در نهایت پس از مشاهده کلیه این آثار، فرم و تزئینات آنها مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته است. نتیجه‌گیری: نتیجه تحقیق نشان می‌دهد تمام آبریزهای دسته اناری با فرم و ساختاری مشابه، گردنی استوانه‌ای بر روی بدنه‌ای خمره‌ای شکل دارند که انار به‌صورت حجمی سه‌بعدی در بالای دسته و برجستگی‌های دانه‌ای شکل روی دسته، نماد دانه‌ای داخل میوه انار است. همچنین بررسی رابطه انار با کاربرد این ظروف، به دو فرضیه منجر شد: نخست اینکه نقش انار در ارتباط با آب (کاربرد) و زن (کاربر این ظروف) حامل مفهوم باروری و حیات است: مفهومی که از گذشته نیز در ادیان و آداب‌ورسوم کهن ایران بوده است. دوم آنکه ممکن است نقش انار همچون بسیاری از نقوش به ارث رسیده از فرهنگ عصر ساسانی به‌عنوان عنصری تزیینی در این ظروف به‌کاررفته و فاقد هرگونه مفهوم خاصی است.

کلیدواژه ها:

فرم و آرایه‌ها ، آبریز ، دسته اناری ، مکتب خراسان