تحلیل ساختار نشانه شناسی گفتمان سیاسی علمای مشروعه خواه با کاربست کلام جدید

سامانه­مفصل­بند­ی گفتمان سیاسی علمای مشروعه­خواهان عصر مشروطیت به­گرد نشانه­مرکزی «شریعت» سامان یافته است. این گفتمان، کل­گرا، نخبه­گرا، امنیت­محور، دگرسازانه و محافظه­کار است. مشروعه­خواهان نمایندگان اخباری­گری در این عصر بوده و روش­شناسی آنان در چارچوب علم کلام، به­ویژه کلام جدید، خوانش­پذیر است. در کلام جدید، کوشیده می­شود تا در درجه نخست بی­اعتباری گفتمان­های رقیب اثبات­گردد و از سوی دیگر سامانه­ای معناشناسانه، استوار بر هستی­شناسی، معرفت­شناسی، انسان­شناسی و روش­شناسی ویژه به­دست داده شود. کلام جدید، دیگرسان از کلام سنتی که استوار بر وجهی غالبا تخریبی و سلبی بود، رهیافتی موسس و موجد است. نوشتار پیش­رو بر آن است تا با واکاوی سامانه نشانه­شناختی این علما، با محوریت شیخ فضل­الله نوری، در کنار نمایش نشانگان گفتمانی آنان، مرزهای اندیشگی و هویتی­شان را نیز بازنمایی کند. برپایه فرضیه این مقاله، این علما، هرچند ناآگاهانه، به­سیاق متکلمین جدید با کاربست خوانشی حداکثری از دین و باور به اصالت نصوص در عین کاربرد عقل ملتزم به اصول، در پی آن بودند تا در برابر امواج فکری و فناورانه تمدن غرب، به استوارسازی جایگاه شریعت در ساختار نظام سیاسی- اجتماعی بپردازند. علمای مشروعه­خواه عصر مشروطیت، با بهره­گیری از این اسلوب، به دگرسازی و خصومت­سازی با علمای مشروطه­خواه و متجددین پرداخته و از رهگذر این امر افزون بر حاشیه­رانی آن­ها، سامانه­ای از ایستارها و معانی را تحت­عنوان «حکومت مشروعه» مفصل­بندی نمودند.

کلیدواژه ها:

نشانه شناسی ، کلام جدید ، عصر مشروطیت ، علمای مشروعه خواه ، شیخ فضل الله نوری