دیرکرد قله در واج شناسی آهنگ فارسی: رویدادی واجی یا آوایی؟

دربارة ساخت نواختی تکیه زیروبمی در زبان فارسی دو دیدگاه واجی متفاوت وجود دارد. یکی از دیدگاه­ها فرض می­کند که دیرکرد قله در واج­شناسی آهنگ فارسی فاقد نقش واجی و تمایزدهنده است؛ از این رو، وقوع زودهنگام یا دیرهنگامِ قله در تکیة زیروبمیِ خیزانِ فارسی باعث تفاوت­های معنایی نمی­شود. برمبنای این دیدگاه، تکیة زیروبمی فارسی یا به­ صورت L+H* یا L*+H بازنویسی می­شود. درمقابل این دیدگاه، دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که فرض می­کند هر دو تکیة زیروبمیِ L+H* و L*+H در دستور واجی آهنگ فارسی وجود دارند ولی حوزه عملکرد آن­ها در ساخت سلسله­مراتبیِ گفتار با یکدیگر متفاوت است: L+H* مربوط به سطح کلمة واجی و L*+H مربوط به سطح گروه واژه­بست است. در پژوهش حاضر رفتار آوایی نواخت­ها در تکیة زیروبمیِ کلمات با تکیة غیر آغازی در بافت­های نوایی مختلف بررسی شد. شواهد آوایی به­دست­آمده نشان داد که در زبان فارسی تنها یک نوع تکیة زیروبمیِ دونواختی به­صورت L*+H وجود دارد که زمان­بندی وقوع قلة این تکیه زیروبمی، بسته به بافت نوایی ساخت زنجیره­ای گفتار (مانند جایگاه تکیه در سطح کلمه) و ساخت هجایی و زنجیره­ایِ هجای تکیه­بر متفاوت است. به این ترتیب می­توان چنین گفت که دیرکرد قله در واج­شناسی آهنگ فارسی رویداد آواییِ پیوسته و غیر مقوله­ای است که میزان آن به­صورت پیوستاری از درجات مختلف از عدم دیرکرد تا دیرکرد زیاد بسته به عوامل نوایی مختلف متفاوت است.  

کلیدواژه ها:

تکیه زیروبمی ، تکیة غیر آغازی ، دیرکرد قله ، واجی ­شدگی ، ساخت نواختی