اظهارنظر کارشناسی درباره: «طرح حذف دلار از معاملات بین المللی»

طرح «حذف دلار از معاملات بین المللی» با هدف تامین استقلال اقتصادی و مقاوم شدن اقتصاد ملی کشور در مقابل دلار به عنوان ابزار سیاسی آمریکا مطرح شده است. در مقدمه توجیهی این طرح به حاکمیت جهانی دلار آمریکا بعد از کنفرانس برتون وودز و تبدیل شدن آن به ابزار سیاسی ایالات متحده آمریکا برای تحت فشار قرار دادن مخالفان اشاره شده است و گفته شده که سایر کشورها اعم از اتحادیه اروپا و چین تلاشهایی برای خروج از سلطه دلار انجام دادهاند. اگرچه این مقدمه بهدرستی به آسیب پذیری نظام ارزی کشور اشاره کرده است ولی مفاد طرح و پیشنهادهای مطرح شده در آن واقعیت های مربوط به مقتضیات نظام ارزی کشور و رویکرد مطلوب و بهینه کاهش آسیب پذیری نظام ارزی را در نظر نگرفته است. درنتیجه پیگیری مفاد این طرح منجر به کاهش ابزارهای در اختیار حاکمیت شده و در مسیر تشدید اثرات تحریم ها خواهد بود. همچنین در هیچ یک از کشورهای مذکور در مقدمه این طرح، مقابله با سلطه دلار از طریق اقدامات سلبی و ممنوعیت معامله دلار پیگیری نشده است و در عوض با رویکردهای ایجابی، جهانی کردن واحدهای پولی موجود یا جدید، ایجاد نظام های پرداخت و تسویه جدید و سامانه های پیامرسان مالی موازی پیگیری شده است. به طور خلاصه این طرح که در قالب ماده واحده و ۴ بند ارائه شده است، در بندهای «۱» ،«۲» و «۳» ممنوعیت معامله دلار آمریکا را پیگیری می کند. متاسفانه نویسندگان طرح ملاحظات مربوط به تفکیک بازار حواله های ارزی و بازار اسکناس ارزی را در این طرح رعایت نکرده اند؛ علاوه بر این یکی از واقعیات موجود در نظام ارزی سهم اندک ارز دلار در معاملات تجاری (حواله های ارزی) کشور است. در نمودار زیر سهم انواع ارزها در معاملات سامانه نیما (از ابتدای تاسیس تا ۱۳ خرداد ۱۳۹۸) نشان داده شده است: همانطور که در نمودار مشاهده میشود سهم دلار آمریکا بهویژه در معاملات خرید ارز بابت واردات بسیار اندک است. البته اندک بودن سهم دلار در بازار حواله نافی مسلط بودن این ارز در بازار نقد یا اسکناس نیست، اما سهم بازار اسکناس از کل معاملات ارزی کشور نیز به طور کلی اندک و کمتر از ۵ % برآورد می شود. نکته بسیار حائز اهمیت آن است که کماکان دلار آمریکا به عنوان شاخص بازار ارز و  به عنوان واحد محاسبه و نیز واسطه تبدیل ارزهای کم قدرت به یکدیگر کاربرد فراوانی دارد و اتفاقا ممنوعیت معامله دلار به علت همین کاربردها بازار ارز کشور را با مشکلات فراوانی مواجه خواهد کرد و دقیقا در امتداد تحریم های آمریکا خواهد بود.