قلمرو در مسکن حاشیه کویری ایران (مطالعه موردی: محدوده قلمروها در مسکن سه دوره شهر عقدا)

مفهوم قلمرو از جمله عوامل تأثیرگذار بر کیفیت ارتباط انسان با محیط است و سازماندهی آن موجب تأمین برخی از نیازهای انسان از قبیل هویت، انگیزش و امنیت می­شود. پیشینه نظری موضوع نشان می­ دهد که دو دسته عوامل مرتبط با کالبد و رفتار کاربر در بستری اجتماعی- فرهنگی برمحدوده قلمروها تأثیر می­گذارند. بنابراین با توجه به عوامل تأثیرگذار بر شکل‌گیری قلمروها، محدوده قلمروهای کالبدی، تحت تأثیر عوامل مرتبط با کالبد و محدوده قلمروهای رفتاری، تحت تأثیر رفتار کاربران است. پژوهش حاضر با انطباق قلمروهای کالبدی و رفتاری در سه دوره مسکن حاشیه کویر ایران، به­ دنبال تعیین مفهوم و محدوده قلمرو­ها در هر دوره می ­باشد. برای این منظور عقدا به‌عنوان نمونه‌ای مناسب از شهرهای حاشیه کویری ایران انتخاب شد. روش پژوهش، کیفی است. در سطح تدابیر از پرسشنامه‌های کیفی، مصاحبه­ های عمیق و ثبت مشاهدات استفاده شده و یافته های حاصل با استفاده از روش استدلال منطقی تحلیل شده‌اند. نتایج پژوهش علاوه بر مشخص کردن محدوده قلمروها در هر دوره و تغییرات آن در طول سه دوره، نشان می‌دهد که ساکنان حاشیه کویر، عوامل کالبدی و مرزهای فیزیکی را ساز و کار تأمین قلمرو خصوصی فرد نمی­ دانند و از ابزارهای کلامی و زبان بدن برای تأمین و نظارت بر قلمرو خصوصی خود استفاده می­ کنند. در مورد قلمرو خصوصی خانواده نیز این مردم هنوز ترجیح می­ دهند به‌صورت فصلی و چند عملکردی از فضاهای باز و نیمه باز استفاده کنند و بی‌توجهی به این موضوع موجب حذف بسیاری از کارکردها و یا تغییر آن­ها شده و شیوه زندگی مردم را به اجبار تغییر داده است. قلمرو خصوصی گروه نیز چندان تحت تأثیر تقسیمات فضایی مسکن امروز نیست و متناسب با میزان صمیمیت افراد با یکدیگر و شرایط آسایش محیطی و امنیت فضاها شکل می­گیرد. به‌صورت کلی مطالعات انجام شده در این پژوهش تلاش کاربر را در جهت حفظ رفتارهای جاری در فضا با وجود تغییرات کالبدی نشان می­ دهد و بر لزوم توجه مضاعف به رفتارهای ساکنان در تعیین محدوده قلمروها تأکید می­ نماید.  

کلیدواژه ها:

Physical territory ، Behavioral territory ، Aqda ، old housing ، middle housing ، new housing. ، قلمرو کالبدی ، قلمرو رفتاری ، محدوده قلمروها ، مسکن قدیم ، میانی و جدید ، مسکن حاشیه کویری.