بازشناسی اثر قنات بر سکونتگاه‌های منطقه مرکزی ایران (مطالعه موردی: روستای محمدیه نایین)

شهرها و سکونتگاه­های فلات ایران در پیوند و وابستگی عمیق و متقابل با منابع تأمین آب و نظام‌های حاکم بر آن‌ها  شکل گرفته، پایدار شده و توسعه یافته­اند. یکی از نمونه­های بارز پیوند همه جانبه‌ نظام تولید، سکونتگاه‌ها و تقسیم آب در حاشیه کویر مرکزی ایران، در روستای محمدیه شکل گرفته است. نظامی که بر پایه  استحصال و هدایت  آب‌های زیر زمینی توسط فن آوری قنات به وجود آمده  و امروزه  نیز با تغییراتی پا برجا مانده است. این نظام، نقشی چند وجهی در مجتمع زیستی و زندگی ساکنان آن دارد و طی سالیان متمادی که از برقرار شدن آن می­گذرد به‌صورتی پایدار وجود داشته و سیستم وار با آن توسعه یافته است. بررسی مطالعات موجود در تحلیل تأثیرات آب بر سکونتگاه­ها نشان می­دهد که از یک سو عمده این مطالعات و نتایج آن‌ها توصیفی بوده و تنها جنبه کالبدی را بررسی کرده­اند‌ و از سوی دیگر برپایه­های روش شناختی روشنی استوار نیستند. لذا  با توجه به تمرکز عمده مطالعات پژوهشگران ایرانی‌ بر مناطق کویری و همچنین ساختار شناخته شده و پا برجای نظام آبی محمدیه‌ واقع‌ در فلات مرکزی ایران، این روستا به‌عنوان نمونه مطالعاتی پژوهش انتخاب شده است. پژوهش حاضر  با استفاده ازروش ‌تحلیلی و پیمایشی و در قالب مطالعه­ای ترکیبی (کمی وکیفی) به بررسی نحوه تعامل محمدیه با نظام آبی پرداخته است. پژوهش تلاش می­کند با یافتن جنبه­های مختلف پیوند این نظام با ساختار کالبدی- فضایی و کارکردی –فعالیتی از یک سو و زندگی اجتماعی ، ذهنیات و باورها از سوی دیگر اصول حاکم بر شکل­گیری و توسعه این نظام را جستجو کند. نتایج پژوهش نشان می­دهد نظام آبی مبتنی بر قنات، در لایه­های مختلف، ارتباط تنگاتنگ و عمیقی با ساختار کالبدی و اجتماعی شهر و حوزه­های شخصی و عمومی برقرار ساخته است. در نتیجه رابطه چند بعدی این نظام با ساختار شهر، از یک نظام زیرساختی با نقش خدماتی و کارکردی صرف به نظامی چند بعدی تبدیل شده و در پیوندی متقابل و همزمان با دو بعد کالبدی-فضایی و اجتماعی- فرهنگی قرار گرفته است.  

کلیدواژه ها:

Qanat ، Water Distribution System ، Physical Structure ، Activity ، community ، Mohammadiyeh ، Nain ، قنات ، نظام تقسیم آب‌‌ ، شکل کالبدی ، فعالیت ، اجتماع ، محمدیه نایین