گونه‌شناسی کالبدی– ذهنی مسکن بومی مناطق غرب کردستان بر بنیاد نگره‌ تاریخی-تکاملی (مدرسه‌ موراتوری)

هرچند بخش‌های کردنشین غرب ایران تاریخی دیرینه دارد ولی تاکنون لایه­های پنهان معماری به‌ظاهر ساده آن‌ها به‌صورت دقیق بررسی نشده است. در گفتمان معماری معاصر رویکردهای گوناگونی در پی تداوم سنت­های بومی‌اند که از این میان نگرش تاریخی-تکاملی (گونه­شناسی) نگرش­ها و اصولی برای شناخت عوامل کالبدی و ذهنی معماری حتی در مقیاس منطقه در خود دارد. کاربست این نگره­ بستری درخور برای چگونگی تداوم ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی و پیوند کالبد معماری با بستر منطقه به دست می­دهد. این پژوهش کوششی است برای شناخت و گونه­شناسی مسکن بومی مناطق غرب کردستان. هدف اصلی پژوهش حاضر نیز شناخت عناصر و مفاهیم این گونه­ها است، آن‌گونه که کاربست این مفاهیم در کنار نیازهای جدید ساکنان الهام­بخش معماران و طراحان منطقه­ در ساخت‌های روستایی و شهری باشد. این پژوهش میدانی است و برای بررسی عوامل کالبدی روش گونه‌شناسی (قیاسی-کاهشی) را به کار بسته است. نخست داده­ها از میان حدود یک‌صد سکونتگاه کوهستانی در غرب کردستان با پیمایش میدانی گردآوری و دسته‌بندی شد.‌ سپس کروکی و مدل‌های سه‌بعدی ترسیم و در روند گونه‌شناسی بررسی شدند. نتیجه این پژوهش چهار گونه معماری در مقیاس بنا را در این سکونتگاه‌ها نشان می­دهد. گونه نخست که فراوانی بیشتری دارد‌ مکعب مستطیل شکل است و بدون حیاط که معمولاً سه‌ طبقه‌ دارد. گونه دوم نیز حیاط ندارد اما پلکانی است. معماری این دوگونه برونگرا است. ساختمان‌های گونه سوم از دو گونه پیشین بزرگ‌تر است‌ با حیاطی بزرگ. گونه چهارم " L" شکل است و حیاطی کوچک و فرعی دارد. معماری نیمه برونگرا ویژگی این دوگونه است. انواع فضاهای جمعی (بربان، بانیجه، تراس، دالان و بام حیاط) رنگارنگی فضاهای درونی و بیرونی همپای طبیعت، پیوند با طبیعت، توجه به حس­ها و بهره­وری از تکنولوژی‌های نو و درخور منطقه بهترین راهنمای طراحان در این ‌مکان‌ها است.     کلمات کلیدی: گونه­شناسی، مسکن بومی، نگره تاریخی-تکاملی، موراتوری، کردستان.

کلیدواژه ها:

Typology ، vernacular settlement ، procedural typology ، Kurdistan. ، گونه­ شناسی ، مسکن بومی ، نگره تاریخی-تکاملی ، موراتوری ، کردستان.