گونه‌شناسی سازمان‌دهی فضایی مسکن بومی سیستان از نظر شکل‌گیری فضای باز و بسته

گونه­های مسکن، حاصل روابط میان نیازهای انسان و محیط او می­باشد و به‌دلیل روش­های گوناگون زندگی انسان و شرایط محیطی، متغیر و پیچیده است و آنچه آن­ها را از هم متفاوت می­کند نه اجزای تشکیل­دهنده گونه، بلکه منطق استقرار و آرایش فضایی اجزا است؛ که بسته به شرایط زمانی، مکانی و شیوه­های سکونت تغییر می‌نماید و معرف ویژگی­های فرهنگی، اقتصادی و اقلیمی آن شیوه است. شناخت و پاسداشت ارزش­های معماری بومی به­ویژه معماری روستایی، ضمن حفاظت از سرمایه­های ملی تاریخی کشور، کمک می­نماید تا با کشف رازها و حقایق پنهان این معماری، اصول پایدار به‌جای‌مانده از گذشته در کالبد جدید جاری گردد و هویت و اصالت معماری روستایی حفظ شود. همچنین گونه­های مسکن بومی، به‌خصوص در مناطق روستایی به‌شدت متأثر از محیط پیرامون خود می­باشد؛ بنابراین ورود به بحث گونه­شناسی مسکن هر منطقه مستلزم شناخت بستر، مکان و بافت روستایی آن منطقه است. این مقاله منتج از بررسی و مطالعه نمونه­های مسکن بومی از 20 روستای منتخب سیستان است که با استفاده از برداشت­های میدانی، مشاهده و مطالعه کتابخانه­ای تهیه شده و با استفاده از روش تحقیق توصیفی‌تحلیلی به انجام رسیده‌است؛ بنابراین رویکرد این پژوهش، گونه‌شناسی سازمان‌دهی فضایی مسکن بومی سیستان از نظر شکل‌گیری فضای باز و بسته است و این تحقیق در پی پاسخ به این سؤال است که آیا می­توان انواع مسکن بومی سیستان را در قالب گونه­هایی مشخص با ویژگی­های مشابه از نظر شکل­گیری فضای باز و بسته دسته­بندی کرد؟ نتایج تحقیق نشان داد که منطقه سیستان، دارای شرایط اقلیمی خاص بوده و ساختار معیشتی و اجتماعی حاکم بر آن باعث شده‌است که گونه­های منحصربه‌فردی از معماری مسکن در آن شکل گرفته که این گونه­ها شامل گونه پایه، خطی، L شکل، U شکل، حیاط مرکزی و کوشکی می­باشند. به‌نظر می­رسد با توجه به اینکه ساخت‌وسازهای اخیر در مناطق روستایی سیستان با الگوبرداری از مسکن شهری شکل گرفته‌است، شناخت این گونه­ها می­تواند منجر به احیای مسکن بومی روستایی سیستان گردد.      

کلیدواژه ها:

Typology ، Village ، Indigenous housing ، Open and closed space ، Sistan ، گونه­ شناسی ، روستا ، مسکن بومی ، فضای باز و بسته ، سیستان.