ارزیابی شاخص‌های تاثیرگذار به‌منظور انتخاب موقعیت‌های مناسب برداشت مصالح رودخانه‌ای، مطالعه موردی: رودخانه تالوار

در رودخانه­‌هایی با قابلیت رسوب‌گذاری فراوان، برداشت مصالح بدون در نظر گرفتن موقعیت مناسب آن، ممکن است به جابه‌­جایی سریع رودخانه، تخریب کناره‌­­ها و زمین­‌های زراعی، تخریب سازه­‌های آبی و در ­نتیجه مشکلات اجتماعی و اقتصادی منجر شود. پژوهش حاضر با هدف اصلی شناخت و ارزیابی کلیه شاخص‌­های تاثیرگذار در برداشت و در ادامه تعیین نقاط بهینه برداشت شکل گرفته است. در این پژوهش، شاخص‌­های تاثیرگذار در بهره‌­برداری از مصالح برای رودخانه تالوار استان کردستان با شاخص‌­هایی مانند ژئوتکنیک، زیست­‌محیطی، وضعیت فرسایش و رسوب­گذاری بستر و سیلاب‌دشت­ها، مشخصات هیدرولوژی منطقه، دانه­‌بندی مصالح، شرایط اجتماعی و اقتصادی مورد ارزیابی قرار گرفته است. بدین­­‌منظور، اولویت شاخص­‌های وارد ­شده به مدل با استفاده از پرسش‌­نامه‌هایی از طریق کارشناسان مرتبط با مهندسی آب و رودخانه به‌­دست آمده و سپس، با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبیAHP، مقایسه دودویی شاخص‌­ها و وزن­دهی آن‌ها انجام شده است. در ادامه، با استفاده از تکنیک سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) تلفیق لایه­‌های اطلاعاتی و هم­پوشانی آن­‌ها تهیه و نهایتا نقشه نقاط بهینه و مناسب برای برداشت مصالح رودخانه‌­ای به‌­دست آمده است. نتایج بررسی­ ریخت‌شناسی رودخانه نشان داده که بازه­‌های مستقیم نسبت به تغییرات تراز بستر از بخش مئاندر رودخانه حساس‌­تر بوده، لازم است، برداشت مصالح در این نوع بازه‌­ها تا حد امکان با عمق و پهنای یکسانی انجام گیرد. بر­ طبق یافته‌­های این پژوهش، مطالعات هیدرولیک رسوب به­‌منظور آگاهی از مکان‌های مستعد فرسایش یا نشست بیشترین وزن را به­‌خود اختصاص داده و همچنین، اولویت اول برداشت مصالح رودخانه­‌ای به مکان­‌هایی تعلق گرفت که شیب کم داشته، در قوس­‌ها قرار­ گرفته و به راه­‌های دسترسی نزدیک هستند.

کلیدواژه ها:

پتانسیل برداشت ، جابه‌جایی رودخانه ، رود دهگلان ، روش تحلیل سلسله مراتبی ، مکان‌یابی بهینه