گسترش معنایی فعل «زدن» محصول مجاز یا استعاره؟ تحلیلی در چهارچوب الگوی چندمعنایی چهارمقوله‏ای

پژوهش حاضر، روش‌های گسترش معنایی فعل «زدن» را، با تأکید بر دو فرایند مهم استعاره و مجاز و بر اساس نظریۀ چندمعنایی چهارمقوله‎ای ریمر (2005) بررسی‏کرده ‏است. مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و داده‌ها به شیوۀ کتابخانه‌ای و از فرهنگ هشت‏جلدی سخن گردآوری شده‌اند. تحلیل شواهد، حاکی از آن است که هر چهار مقوله پیشنهادی ریمر، در گسترش معنایی فعل زدن دخیل‏اند. هم‏چنین، تحلیل نشان ‏می‏دهد که کلان‏الگوی ریمر، از انعطاف لازم در تبیین تمامی تنوعات معنایی «زدن» منطبق با شواهد زبان‏ویژه فارسی برخوردار است؛ این انعطاف‏پذیری از دو جنبه قابل طرح است: نخست مثال‏هایی که گسترش معنایی ویژه‏ای در فارسی را بازنمایی می‏کنند؛ اما به‏راحتی ذیل یکی از زیرطبقه‏های پیشنهادی ریمر واقع می‏شوند، و دوم مواردی از گسترش معنا که نیازمند افزودن زیرطبقه‏ای خاص به الگوی ریمر، هستند. درنهایت، بررسی دامنۀ تنوعات معنایی «زدن» در فارسی به‏صراحت نشان ‏می‏دهد از میان دو ابزار اصلی استعاره و مجاز به‌عنوان عوامل زیربنایی دخیل در گسترش معنایی، عامل مجاز با فاصله فاحشی نسبت به استعاره در ایجاد تنوع معنایی برای این فعل در زبان فارسی دخیل است و معنایی متعددی محصول تأثیر مجاز یا پسامجازها است.

کلیدواژه ها:

فعل «زدن» ، نظریۀ چندمعنایی چهارمقوله‎ای ، گسترش معنا ، استعاره ، مجاز