پیامدهای مثبت اقتصادی سیلاب بهار 1398

پیشینه‌ی وقوع مخاطرات طبیعی در جهان به درازای تاریخ بشر است. همه ی جوامع در برابر عوارض بلایای طبیعی آسیب پذیر هستند ولی میزان این آسیب پذیری از مکانی به مکان دیگر متفاوت است (1). سامانه بارشی نوروز 1398 وقوع سیل در مناطقی از شمال، شمال غرب و جنوب کشور را به همراه داشته است. این سامانه در مجموع 24 استان، 213 شهرستان، 209 شهر و 5900 روستای کشور را متأثر کرده است. این بارندگی‌ها در چند دوره متوالی صورت گرفته است. دوره اول آن از 26 اسفندماه 1397 شروع و استان‌های قم، گلستان، ایلام و خراسان شمالی درگیر آن بودند که در آق قلا و گمیشان در استان گلستان سیل جاری شد. در دوره دوم بارش‌ها که از 4 تا 6 فروردین 1398 ادامه داشت منجر به بروز سیلاب‌هایی شد. دوره سوم بارش‌ها از 11 فروردین ماه 1398 شروع و روز بعد آن به اوج خود رسید (2). آمارهای رسمی از صورت وضعیت بارش‌ها نشان می‌دهد از مجموع 279/8 میلی‌متر بارش ثبت شده در ۱۹۳ روز ابتدایی سال آبی جاری (اول مهر 1397 تا چهاردهم فروردین 1398)، 92/1 میلی‌متر سهم پاییز، 131/9 میلی‌متر سهم زمستان و 55/8 میلی‌متر سهم ۱۴ روز نخست بهار بوده است (3). برآورد هزینه سیل اخیر (35هزار میلیارد تومان) حدود 7 برابر هزینه زلزله سرپل ذهاب در سال 1396 (5 هزار میلیارد تومان) بوده است.   جدول 1: آمار خسارات مالی و جانی سیل فروردین ماه 1398 (4) شرح کشته مصدوم خسارت واحدهای مسکونی تعمیری واحدهای مسکونی احداثی سیل فروردین 1398 78 نفر 3114 نفر 35 هزار میلیارد تومان 51 هزار واحد 100 هزار واحد     در اکثر مطالعات به جنبه‌های منفی و خسارات سیلاب پرداخته شده است (5). اما روی دیگر سکه بارندگی‌ها و سیل در ایران، مزایا و منافعی است که با خود به همراه داشته است. اثرات مثبتی بر غنی‌سازی خاک، جلوگیری از فرسایش و تخریب آن، افزایش رسوب و کشت مناسب برای کشاورزان، تغذیه آب‌های زیرزمینی و پر آب شدن رودخانه‌ها و چشمه‌ها، شستشوی زمین‌های شور شده و کاهش آلودگی ناشی از سموم و کودهای شیمیایی انباشته، ایجاد رطوبت مناسب خاک و تثبیت پوشش گیاهی و جلوگیری از توسعه بیابان‌ها، 4 برابر شدن تولید نیروگاه‌های برقابی در 5 ماهه نخست امسال به نسبت مدت مشابه پارسال (که معادل صرفه جویی 1/2 میلیارد دلاری در مصرف سوخت نیروگاه‌های حرارتی می‌باشد)، افزایش ذخیره مخازن سدها و اقتصاد تولید برقابی که این ذخایر آبی معادل 2/5 میلیارد دلار ارزش دارد. ذخیره بیش از ۵ میلیارد مترمکعب آب شیرین اضافه بر روان‌آب‌های قبلی در سدهای مخزنی، که برای فراهم نمودن ۵ میلیارد مترمکعب آب شیرین، نیازمند شیرین‌سازی آب دریا با صرف 2/5 میلیارد دلار هزینه بوده‌‌ایم اما اکنون این نعمت در اختیار ماست. اما سیلاب‌ها با تالاب‌ها چه کردند؟ احیای40 تالاب بزرگ کشور پس از سالیان سال و مهار ریزگردها، خبر خوش سیلاب‌ها بوده است. زیرا بخشی از رهاسازی مخازن سدهای کشور برای اولین بار پس از ۱۰ سال به تالاب‌هایی چون گاوخونی، هورالعظیم و شادگان هدایت شده است. با توجه به پراکندگی بارش‌ها علاوه بر ۳۶ میلیارد متر مکعب موجودی مخازن کشور ۲۶ میلیارد مترمکعب آب رها شده است که بخشی برای زراعت کشاورزان و بخشی برای اولین بار به تالاب‌های مذکور هدایت شده است. ظرفیت کل سدهای بزرگ 50 میلیارد متر مکعب است و در کشور حدود ۱۷۲ سد بزرگ وجود دارد که پس از بارش‌ها بیش از ۷۳ درصد از آن‌ها پر شده‌اند. از میان ۴۵ میلیارد مترمکعب آورد رودخانه‌های کشور در سال آبی جاری، حدود ۲۸ میلیارد مترمکعب آن در سدهای خوزستان آرام گرفته است. افزایش قابل ملاحظه آب دریاچه ارومیه و کاهش شهرهای دارای تنش آبی، از دیگر مزایای سیلاب‌های اخیر می باشد (3). سال آبی ۹۷-1396سومین سال خشک کشور در طی دوره 30 ساله و سال آبی ۹۸-1397 بیشترین ترسالی دوره آبی هواشناسی بوده است (6). اما گذشته از مزایای زیست محیطی، یکی دیگر از اثرات اقتصادی سیل اخیر برداشت ۲ میلیارد دلاری از صندوق توسعه ملی است. برکسی پوشیده نیست که امروزه مهمترین معضل کشور، مسائل اقتصادی است. این برداشت به تحرک اقتصادی در بخش مسکن، زیرساخت‌ها و حتی کشاورزی انجامید. برداشت از صندوق توسعه ملی و تزریق پول پرقدرت ناشی از آن به نقدینگی کشور توانست تبعات مثبتی را برای تحرک بخشی به اقتصاد کشور به همراه داشته است. هر چند این برداشت و تزریق معادل ریالی آن به نقدینگی کشور ممکن است در نگاه اول نگرانی‌هایی از حیث افزایش نقدینگی و به تبع آن افزایش تورم ایجاد کند. اما از آنجا که این پول به‌صورت متمرکز، صرف بازسازی مناطق سیل زده و ترمیم زیرساخت‌های تخریب شده در سیلاب گردید، قطعاً به رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال انجامید. زیرا این پول به پیمانکاران و مجریان طرح‌های بازسازی مناطق سیل زده رسید. پس شرکت‌های پیمانکاری جانی تازه گرفتند. پیمانکاران نیز کارگران و تولیدکنندگان مصالح ساختمانی را فعال ساختند تا جاده‌ها و خانه‌ها و ویرانی‎ها را بازسازی کنند و این یعنی تحرک بخشی به فعالیت‌های عمرانی که خود موتور پیشرانی برای رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال به حساب می‌آید. بنابراین، سیل در کنار هزینه‌‏هایی که برای کشور داشته، نقش مثبتی را هم در اقتصاد ایران بازی نمود و موجب تحرک در عرصه فعالیت‎های عمرانی کشور شده و به اشتغال نیز کمک نمود (7). متاسفانه اطلاعات و منابع جامعی از پیامدهای اقتصادی بلایای طبیعی به‌ویژه سیلاب‌ها در دسترس نمی‌باشد که پیشنهاد می‌گردد به‌صورت متمرکز توسط سازمان مدیریت بحران اطلاعات جمع آوری، نگهداری و منتشر گردد. از مهمترین درس آموخته‌های این حادثه جهت پیشگیری و کاهش خسارت‌های ناشی از سیل: لزوم توجه به پدیده‌های طبیعی، شناخت آسیب پذیری زیرساخت‌ها، تقویت برنامه ریزی‌های کوتاه و بلندمدت برای رویارویی با حوادث مشابه، مطالعه و اجرای طرح‌های سازه‌ای و غیر سازه‌ای مهار سیل، مدیریت حوزه و حفاظت آبخیز، تهیه و تدوین نظامنامه‌ی مدیریت سیل و طرح عمل(ACTION PLAN)  در مواقع بحران و آموزش همگانی و تخصصی، ساماندهی سیستم مدیریت بحران و ایجاد هماهنگی در خدمت رسانی پس از وقوع است. مسئله‌ای که در مورد بلایای طبیعی اهمیت دارد این است که مدیریت کاهش خطر در چنین رخدادهایی باید در جهت توسعه پایدار باشد که اهرمی برای تاب آوری زیرساخت‌ها، شهرها و روستاهاست و از فاکتورهای آن می‌توان به افزایش ظرفیت در بخش‌های مختلف برای پذیرش تغییر و توسعه و همچنین بازسازی پس از یک بحران اشاره کرد.

کلیدواژه ها:

Flooding ، Economic ، Consequences ، سیل ، اقتصادی ، پیامد