نشانه‌های استبداد از منظر شعر نزار قبانی

شناخت زمینه‌های فکری و تاریخی خیزش‌های مردمی منطقه خاورمیانه، از منظر شعر و ادب و به ویژه در شرایط کنونی، می‌تواند برای علاقه‌مندان ادب سیاسی بسیار سودمند باشد. یکی از شاعران پرآوازه‌ای که تأمل در آثار ادبی و به خصوص اشعار سیاسی او، مخاطب را با چنین بستری آشنا می‌سازد، نزار قبانی (۱۹۹۸ م)، شاعر بزرگی سوری، است. راقم این سطور، با مطالعه و بررسی مجموعه آثار هشت جلدی و به ویژه سروده‌های سیاسی او از یک سو و بررسی دیدگاه‌های پاره‌ای از منتقدان احساساتی یک از دیگر سو، به این مهم دست یافت که نزار، برخلاف دیدگاه‌هایی گروهی از ناقدان افراطی شعرش، تنها یک شاعر تغزلی، رمانتیک و یا لاابالی محسوب نمی‌شود بلکه او، ضمن تسلط کافی بر مبانی اندیشه سیاسی مدرن و خودآگاهی اجتماعی بالا، و نیز به دلیل احساس مسئولیت سیاسی‌اش، عمر پربار ادبی خود را در مبارزه برای آزادی و آگاهی مردمش از شر استبداد داخلی و اشغالگری خارجی صرف نمود. وی توانست در این زمینه، بیش از هر شاعر دیگر عرب، نقش ایفا کند و مخاطبان خود را نیز نسبت به ساختار استبدادی و اوضاع نابسامان فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه خویش، بیش از پیش آگاه نماید و آنان را برای برانداختن آن اوضاع برانگیزاند. نزار، با بیان صریح ویژگی‌های حکومت‌های استبدادی منطقه در اشعار خود، از جمله: ارعاب مردم، گسترش جو امنیتی، تکثر زندان ها، اعمال سانسور، شکنجه و سرکوب مخالفان، عوام‌فریبی، منفعل و منزوی نمودن روشن‌فکران و ذره‌ای کردن مردم و...، ساختار آنها را مصداق بارز حکومت‌هایی عقب‌مانده و ضد توسعه تلقی نموده است. این همان نکته‌ای است که تاکنون بحث مشبع و منسجمی درباره آن تحریر نیافته است.

کلیدواژه ها:

نزار قبانی ، ادب عربی معاصر ، حکومت ، ویژگی‌های استبداد