الگوی قدرت دوگانه سلطان فقیه در عصر محمد شاه قاجار

براساس مبانی اسلام، حاکمیت (سلطنت) از آن خداست که این مقام از جانب خدا به پیامبر ص اسلام تفویض شده است. یکی از ارکان اعتقادی شیعه اثنی عشری، اصل امامت است یعنی بازبودن دایره نبوت و تداوم آن در ولایت علی (ع) تا امام مهدی (عج) است. از این رو همه ی خلفا یا حکامی که حکومتشان خارج از دایره ی اصمامت است سلاطین جور و غاصب مقام امام به شمار می روند. بر این اساس در دوره غیبت امام مهدی (عج) تمام حکومت ها نا مشروع و غاصب دانسته شده اندبا فرو پاشی خلافت عباسی، در عصر ایلخانان به تدریج اندیشه های شیعی و صوفیانه گسترش یافت. در این دوره سید حیدر آملی اندیشه شیعی _ صوفی را مطرح کرد. در عصر صفوی الگوی قدرت دوگانه سلطان _ فقیه، به شاهان صفوی جواز شرعی داد. بر اساس این الگو، شاهان صفوی از سوی فقهای شیعه از جمله کرکی و مجلسی به رسمیت شناخته شدند از سوی دیگر فقهای شیعه نیز مورد حمایت شاهان صفوی قرار گرفتند. با سقوط قدرت صفویان، الگوی قدرت دوگانه در عصر افشار و زند رو به افول نهاد. پس از تشکیل حکومت قاجار، در دوره فتحعلی شاه الگوی قدرت دو گانه شیعه صفوی باز ولید شد. در این دوره که مقارن با غلبه اندیشه فقهای اصولی (اصولی گری) بر اخباریون (اخباری گری) بود روابط نزدیکی بین فقهای اصولی شیعه با شاه قاجار بر قرار شد. در دوره فتحعلی شاه نوعی تمکین در برابر فرامین علما وجود داشت که بارزترین آن وقوع جنگ های دوره دوم ایران و روس بود. در پی گسترش روابط ایران و غرب و ورود تجدد به ایران به تدریج الگوی قدرت دو گانه سلطان _ فقیه با چالش جدی مواجه شد.منجر به کاهش قدرت فقها در دوره محمدشاه شد.

کلیدواژه ها:

الگوی ، قدرت ، سلطان ، فقیه ، محمدشاه