نقش «طوطی» در داستان‌پردازی هندی و مضمون‌سازی‌های عرفانی در متون فارسی

پرندگان به سبب ارتباط ویژه‌ای که میان ایشان و عالم علوی تصویر می‌شده است، در عرفان اسلامی اهمیت بسزایی داشته‌اند. در این میان طوطی به عنوان یکی از پرندگان شاخص متون عرفانی اغلب دارای دو وجه متفاوت دانسته شده: یک وجه ظاهری که او را به سبب تقلید بدون تمییز از نطق انسانی، نمادی از برگرفتنِ ظاهریِ معارف بدون پی‌بردن به معانی بازمی‌شناسد و وجه دیگری که او را پرنده‌ای قدسی و خردمند و از عالم بالا می‌داند که آنچه می‌گوید، بهره‌ای از حقایق برین دارد. از آنجا که این پرنده در متن‌های فارسی با یکی از خاستگاه‌های اصلی‌اش، هندوستان، هم‌آیی دارد، برای پی‌بردن به زمینۀ این وجه دوم، طوطی و جلوه‌های مرتبط با آن را در هند بررسی کرده‌ایم و ارتباط میان این پرنده و مهم‌ترین آیین‌های شبه‌قارۀ هند را در برخی متون مذهبی و داستانی که با این آیین‌ها ارتباط داشته‌اند، نشان داده‌ایم. طوطی در این متن‌ها پرنده‌ای بهره‌مند از خرد راستین، دستیار خدایان، ازبردارندۀ متون مقدس و قالبی برای تجسّد روحانیان بوده است. با در نظر داشتن این پیش‌زمینه، کوشیده‌ایم برخی تشابهات و تناظرات را که میان تصویر طوطی در متون هندی و متون عرفانی فارسی وجود دارد، نشان دهیم و از احتمال برخی تأثیرپذیری‌ها سخن بگوییم.

کلیدواژه ها:

جاتکه‌ها ، داستان‌پردازی هندی ، طوطی ، طوطی‌نامه ، مضمون‌سازی عرفانی