بررسی شكل گیری و گون هشناسی گنبدهای اورچین شمال خلیج فارس (با تاكید بر ساختار هندسی و معماری)

گنبد یکی از مهم ترین عناصر معماری ایران است که سابقه آن به قبل از اسلام می رسد. پوشش گنبدی در معماری اسلامی ویژگی های متعددی دارد و بیش از هر نوع پوششی کاربرد داشته است. پرداختن به شيوه هاي گنبدسازي، شناخت انواع آن، بررسي عملكرد سازه اي، سبك شناسي، روش هاي اجرا و مصالح مرتبط با آن همواره از دغدغه هاي معماران ايراني بوده است. در اين بين به معماري گنبد اورچين كه از شاخصه هاي بناهاي آرامگاهي در حوزه هاي جنوبي ايران است، توجه اندكي صورت گرفته و اطلاعات كمي در مورد تاريخ معماري آن وجود دارد. تاریخچه این نوع گنبد متعلق به عصر سلجوقی (سده هفتم و هشتم هجری قمری) می باشد، بنابر اسناد و آثار باقی مانده، از این دوران به عنوان یکی از دوره های اوج هنر و شکوفایی معماری ایران در دوره اسلامی یاد می شود. معماران دوره سلجوقی عواملی چون چهار ایوانی و تالار مربع گنبددار را توسعه دادند که اساس معماری مذهبی و بعضی بناهای غیر مذهبی شد. در کنار بناهای مذهبی مانند مساجد، بناهای دیگری همچون آرامگاه ها و مقابر در این دوره ه مدوش معماری مذهبی سیر تکامل خود را طی کردند و جایگاه خود را در میان مردم یافتند. معماران بناهای آرامگاهی در دوره سلجوقی دوره توازن و تعادل خود را م یگذراندند، از تجارب پیشین بهره می گرفتند و الگوهای تازه ای برای آینده ایجاد می کردند. در این دوره در جنوب ایران گنبدسازی در بناهای آرامگاهی بر خلاف بناهای هم دوره خود در شمال ایران سبک خاص خود را یافت و با انواع گنبد در جاهای دیگر ایران متمایز گشت و نوع جدیدی از گنبد که همان گنبد مضرس یا اورچین می باشد در بناهای آرامگاهی به منصه ظهور رسید. ویژگی اصلی گنبداورچین، مضرس بودن آن ها است و به نحوی است که در هر زینه از گنبد، نقشه های قاعده اصلی تکرار می شود، و در هر زینه، ابعاد نقشه کم تر از ابعاد قاعده در زمینه پایین تر است. گنبدها و گنبدهای اورچین از لحاظ ساختار فضایی، شکل پلان و ارتباط هندسی میان درون و بیرون گنبد، بر دو نوع تقسیم می شوند، گنبدهایی که قاعده شان کوکبی است و آن هایی که قاعده شان کثیرالاضلاع است. در اين پژوهش سعي بر آن شده است علاوه بر بررسي ريشه لغوي گنبد اورچين، خاستگاه معماري اين نوع گنبد مورد پژوهش و تحقيق قرار گيرد. در طی این پژوهش به بررسی روابط هندسي و تحليل انواع گنبد اورچين، گونه شناسي نمونه های موجود در ايران و كشورهاي همجوار از نظر روابط هندسي، ارتفاع، شكل گنبد و تعداد مضرسها پرداخته شده است. روش تحقيق به کار گرفته شده در این پژوهش، توصيفي و تحليلي است و بر حسب نياز از تحليل هاي تطبيقي مطالعات تاريخي و روش هاي ميداني نيز استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد كه علت اصلي وجودي گنبدهای اورچين، عملكرد نمادين يا سمبل كي داشته و صرفا نماد مذهبي نبوده است.

کلیدواژه ها:

گنبد ، اورچین ، معماری ، خلیج فارس