مساله شناسی راهبردی توسعه در استان قم

وضعیت بحرانی موقعیت مذهبی- سیاسی و مرکزیت مواصلاتی استان قم باعث شده است تا شهر قم در نیم سده اخیر جزو شهرهای مهم و تاثیرگذار تاریخ پیش و پس از انقلاب اسلامی باشد. شهری که به عنوان دومین شهر مذهبی کشور و خاستگاه انقلاب اسلامی و کانون تفکر شیعی جهان در نظر گرفته می شود و طی یک بازه 60 ساله، افزایش جمعیت نزدیک به هفت برابری را تجربه کرده است، شهری که سالانه نزدیک به 23 میلیون زایر حرم حضرت معصومه را در خود پذیرا است و نزدیکی به قطب های صنعتی کشور و قوت های اقتصادی در بخش گردشگری مذهبی، صنعت و معدن باعث شده است تا خیل زیادی از مهاجران داخلی و خارجی به آن پناه برند. به نظر می رسد در تمامی سال های پس از انقلاب، پیوسته این تصور در اذهان وجود داشته است که حضور حرم حضرت معصومه (س)، حوزه های علمیه و مراجع عظام تقلید و پتانسیل­ های اقتصادی متعدد قم و جایگاه سیاسی و مذهبی آن در نظام جمهوری اسلامی باعث می شود تا شهر قم به عنوان نمادی از توسعه اقتصادی، پیشرفت علمی و فرهنگی و مدنیت اسلامی باشد؛ در حالی که شاید از این نکته غفلت کرده ایم که ساخت و نگه داشت اینگونه ویژگی­ ها برای استان و خاصه شهر مقدس قم نیازمند برنامه ریزی، مدیریت کارآمد و علمی، آینده نگری و فراهم آوردن زمینه های توسعه متوازن و پایدار استانی، منطقه­ ای و کشوری است. توسعه ­ی پایدار در تمامی زمینه­ های سیاسی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی نیازمند حکمرانی خوب، مدیریت کارآمد و شفافیت اطلاعاتی است، در غیر این صورت در طی چند دهه نتیجه سیاست های غلط توسعه­ ای، مشکلات و آسیب ها بر هم انباشته خواهند شد و به وضعیت بحرانی ختم خواهند شد، وضعیتی که به نظر می رسد هم اکنون قم به آن گرفتار شده است. بدون آن که بخواهیم ناامیدانه چشم بر تمامی نقاط قوت و وضعیت های مثبت و موثری که قم دارد، ببندیم و منکر آنها بشویم باید به این مساله با رویکردی واقع بینانه اعتراف کنیم که قم در حال حاضر به کانونی از بحران های اجتماعی و زیست محیطی تبدیل شده است که نشانه های آن را در طلاق و حاشیه نشینی، کمبود منابع آب، بیابان زایی و پدیده ریزگردها و... به وضوح می توان مشاهده کرد؛ که البته این وضعیت را با پذیرش وجود بحران، برنامه ریزی منظم و علمی، مدیریت کارآمد و شفاف سازی اطلاعاتی می توان مدیریت کرد و سامان بخشید به گونه ای که هم بحران ها از قم رخت بربندند و شهروندان قم از تبعات این بحران ها در امان بمانند و سطح بالاتری از کیفیت زندگی را تجربه کنند و هم قم به جایگاهی که شایسته آن است بازگردد و در سطح کشوری و بین المللی نمونه ای از یک شهر توسعه یافته اسلامی باشد. در حال حاضر عمده ترین چالش های اجتماعی- فرهنگی و جمعیتی استان قم که بعضا وضعیت بحرانی پیدا کرده اند عبارتند از طلاق، مهاجرپذیری بالا، حاشیه نشینی و تبعات آنها. بررسی وضعیت این سه آسیب عمده در استان قم می تواند دریچه ای باشد برای فهم نوع نگاه و گفتمان مسیولان به مسایل اجتماعی- فرهنگی در قم که می توان گفت شامل چند ویژگی است: 1- نگاه ایدیولوژیک به قم و مسایل اجتماعی آن 2- غفلت از مسایل اجتماعی و درک دیرهنگام بحران های اجتماعی 3- توصیف وضعیت مطلوب به جای تبیین وضعیت بحرانی (کلی گویی و کلیشه گویی درباره علت های مسایل و راهکارهای آن) در باور بسیاری از مسیولان کشوری و استانی، قم به واسطه حضور اماکن متبرک، مقدس و مهم مذهبی، حضور فعال و گسترده حوزه های علمیه و عالمان علوم دینی، شهری مذهبی و سنتی است وخود به خود اینگونه نیز باقی خواهند ماند و این ویژگی ها استان را در برابر آسیب های اجتماعی واکسینه خواهد کرد و بسیاری از آسیب ها به سراغش نخواهند آمد. گزارش حاضر تلاش کرده با نگاهی واقع بینانه و مستند، به بررسی مسایل راهبردی توسعه در استان قم در حوزه های اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، محیط زیست، کشاورزی و دامداری، بهداشت و سلامت، گردشگری و صنعتی بپردازد.