بررسی علل ایجاد شرکت های بیمه در مناطق آزاد مزایا، معایب، چالش ها و راهکارها
نسخه کامل طرح پژوهشی منتشر نشده است و در دسترس نیست.
- من نویسنده این مقاله هستم
استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:
چکیده طرح پژوهشی:
خواستگاه طرح: دولت ها با هدف تسهیل و توسعه صادرات و جذب سرمایه های خارجی، مناطق خاصی از کشور را که پتانسیل بیشتری برای تعامل با اقتصاد آزاد بین المللی دارند را به عنوان منطقه آزاد معرفی می نمایند و برای تسهیل در دستیابی به این اهداف، بسیاری از قوانین و مقررات سرزمین اصلی را در چارچوب قوانین مناطق آزاد، حذف نموده و آزادی عمل بسیاری در مقررات گذاری و شیوه اداره این مناطق اعطا می کنند. اعطای مجوز تاسیس شرکت های بیمه در مناطق آزاد ایران نیز، با هدف جذب سرمایه گذاری های خارجی و صدور خدمات بیمه ای با تصویب قانون مربوطه در سال 1379 آغاز شد و شرکت های بیمه امید و حافظ به عنوان اولین دریافت کنندگان مجوز تاسیس شرکت های بیمه مناطق آزاد کشور، در سال 1383 شروع به فعالیت نمودند. پس از آن نیز تعدادی از سرمایه گذاران، مجوز ایجاد شرکت های بیمه در مناطق آزاد را دریافت کرده و در فضایی که تا حدودی متفاوت از فضای صنعت بیمه کشور است در حال رقابت هستند.
با توجه به گذشت بیش از یک دهه از تاسیس این نوع از شرکت های بیمه ای در مناطق آزاد و اهمیتی که این شرکت ها در رشد و توسعه سرمایه گذاری و اقتصاد کشور دارند، در این طرح به ارزیابی فضای فعالیت، عملکرد و وضعیت کلی شرکت های بیمه مناطق آزاد به منظور اتخاذ تصمیمات سیاستی صحیح در این زمینه پرداخته می شود.
اهداف طرح: شناسایی و تحلیل مزایا، معایب و چالش های فعالیت شرکت های بیمه مناطق آزاد و مقایسه فضای فعالیت آن ها با شرکت های سرزمین اصلی و در نهایت ارایه راهکارهایی برای ارتقای نقش آنها در اعتلای صنعت بیمه کشور.
پیش گفتار طرح پژوهشی
خواستگاه طرح: دولت ها با هدف تسهیل و توسعه صادرات و جذب سرمایه های خارجی، مناطق خاصی از کشور را که پتانسیل بیشتری برای تعامل با اقتصاد آزاد بین المللی دارند را به عنوان منطقه آزاد معرفی می نمایند و برای تسهیل در دستیابی به این اهداف، بسیاری از قوانین و مقررات سرزمین اصلی را در چارچوب قوانین مناطق آزاد، حذف نموده و آزادی عمل بسیاری در مقررات گذاری و شیوه اداره این مناطق اعطا می کنند. اعطای مجوز تاسیس شرکت های بیمه در مناطق آزاد ایران نیز، با هدف جذب سرمایه گذاری های خارجی و صدور خدمات بیمه ای با تصویب قانون مربوطه در سال 1379 آغاز شد و شرکت های بیمه امید و حافظ به عنوان اولین دریافت کنندگان مجوز تاسیس شرکت های بیمه مناطق آزاد کشور، در سال 1383 شروع به فعالیت نمودند. پس از آن نیز تعدادی از سرمایه گذاران، مجوز ایجاد شرکت های بیمه در مناطق آزاد را دریافت کرده و در فضایی که تا حدودی متفاوت از فضای صنعت بیمه کشور است در حال رقابت هستند.
با توجه به گذشت بیش از یک دهه از تاسیس این نوع از شرکت های بیمه ای در مناطق آزاد و اهمیتی که این شرکت ها در رشد و توسعه سرمایه گذاری و اقتصاد کشور دارند، در این طرح به ارزیابی فضای فعالیت، عملکرد و وضعیت کلی شرکت های بیمه مناطق آزاد به منظور اتخاذ تصمیمات سیاستی صحیح در این زمینه پرداخته می شود.
اهداف طرح: شناسایی و تحلیل مزایا، معایب و چالش های فعالیت شرکت های بیمه مناطق آزاد و مقایسه فضای فعالیت آن ها با شرکت های سرزمین اصلی و در نهایت ارایه راهکارهایی برای ارتقای نقش آنها در اعتلای صنعت بیمه کشور.
روش تحقیق: این طرح یک مطالعه کیفی- کمی است که از نظر هدف، کاربردی و نحوه گردآوری داده ها ی آن، توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، منابع الکترونیک بین المللی و داخلی و هم چنین مصاحبه و بهره گیری از نظرات مسیولین ذی ربط، نخبگان و ... بوده که در پنج مرحله زیر انجام شده است:
- مرحله اول: جمع آوری و تهیه چارچوب کلی طرح؛
- مرحله دوم: بررسی منابع داخلی و خارجی در خصوص مناطق آزاد و شرکت های بیمه این مناطق؛
- مرحله سوم: انجام مصاحبه با عوامل فنی و اجرایی شرکت های بیمه مناطق آزاد؛
- مرحله چهارم: مقایسه و تحلیل اطلاعات حاصل از مراحل قبلی طرح؛
- مرحله پنجم: نتیجه گیری و ارایه پیشنهادات .
نتایج و یافته های طرح: نتایج حاصل از این پژوهش عبارتند از:
- علل و اهداف تاسیس شرکت های بیمه مناطق آزاد:
اهداف توسعه ای و تسهیل فعالیت های بین المللی صنعت بیمه از طریق توسعه تعامل صنعت بیمه کشور با دنیای خارج و بهره مندی از مزایای آن مانند جذب سرمایه، تخصص و تجربه آموزشی دیگر کشورها از اهداف اصلی تاسیس این شرکت ها هستند؛ اما دلایل دیگری همچون مقابله با تحریم های بیمه ای، استفاده از ویژگی ها و مزایای خاص مناطق آزاد و فراهم نبودن امکان تاسیس شرکت های بیمه خصوصی در سزمین اصلی به هنگام تصویب قانون مناطق آزاد نیز باعث استقبال سرمایه گذاران از تاسیس این شرکت ها شده است.
- مقایسه مزایا و عملکرد شرکت های بیمه مناطق آزاد با شرکت های بیمه در سرزمین اصلی:
- مقایسه قانونی: آزادی عمل و شرایط فعالیت شرکت های بیمه در مناطق آزاد، بسیار بیشتر از سرزمین اصلی بوده و بر این مبنا، این شرکت ها باید پتانسیل بسیار بالاتری در عرصه رقابتی صنعت بیمه داشته باشند. از آن جمله می توان به سرمایه تاسیس بسیار پایین تر، ضوابط تاسیس ساده تر، عدم نیاز به تایید صلاحیت مدیران و رعایت الزامات توانگری مالی (تا سال 1394)، آزادی عمل در تعیین نوع شرکت بیمه (اعم از سهامی عام یا خاص یا تعاونی)، آزادی عمل کامل در جذب سرمایه گذار یا مدیران خارجی، آزادی عمل تقریبا کامل در اعطای نمایندگی (و با شرایط ساده تر برای نمایندگان)، نسبت کمتر برای واگذاری اتکایی اجباری و آزادی عمل بیشتر در مقررات سرمایه گذاری شرکت های بیمه مناطق آزاد اشاره کرد.
- مقایسه عملکرد: اندازه فعالیت کل شرکت های بیمه مناطق آزاد طی دوره مورد بررسی -1393-1387- حدود یک صدم فعالیت کل بازار بیمه کشور می باشد. روند رشد حق بیمه تولیدی مناطق آزاد بیشتر از کل کشور بوده است اما این تفاوت رشد، چندان محسوس نبوده و در مقایسه با پتانسیل های زیاد این شرکت ها، امیدوارکننده نیست.
- مقایسه پرداخت خسارت: تلاطم بیشتر روندهای پرداخت خسارت در مناطق آزاد در مقایسه با سرزمین اصلی، نشانگر آن است که شرکت های بیمه مناطق آزاد در کل، تبحر کمتری در مدیریت ریسک داشته و با توجه به اندازه ریسک های قبولی، در اندازه ای کوچکتر از مقیاس اقتصادی فعالیت دارند. در همین راستا، میانگین ضریب خسارت شرکت های بیمه مناطق آزاد کمتر از سرزمین اصلی بوده است که بخشی از ناکارآمدی ناشی از فعالیت در مقیاس غیراقتصادی این شرکت ها را جبران کرده است. بنابراین، مناسب است حداقل سازوکارهای مناسبی برای افزایش سرمایه این شرکت ها در طول زمان اتخاذ گردد.
- از منظر رشته ای، شرکت های مناطق آزاد بیش از 46 درصد از حق بیمه تولیدی رشته کشتی را به خود اختصاص داده اند که ناشی از حضور دو شرکت بیمه متقابل، رونق حمل و نقل دریایی در آن مناطق و حمایت دولت از آنها در مقابله با تحریم بوده است؛ لذا بر خلاف سایر رشته های بیمه ای، مناطق آزاد در توسعه بیمه های دریایی (کشتی) بسیار موفق بوده و ضریب خسارت بسیار پایینی نیز در قیاس با سرزمین اصلی داشته است.
- ضعف ها و نواقص شرکت های بیمه مناطق آزاد:
- ضعف ها و نواقص سازمانی: مانند رشد پایین شرکت ها نسبت به اهداف مورد انتظار و پتانسیل های موجود، ناتوانی در جذب سرمایه گذار خارجی، کمبود سرمایه انسانی متخصص بیمه ای و وجود دفاتر اصلی برخی از این شرکت ها در تهران علیرغم وجود دفاتر هماهنگی آن ها در مناطق آزاد که منطقا باید عکس این باشد؛
- ضعف ها و نواقص مالی: مانند کم بودن سرمایه؛ ناتوانی در پذیرش و نگهداری ریسک های بزرگ
- ضعف ها و نواقص ناشی از ضعف قانون: مانند امکان تحمیل به واگذاری اتکایی به سهامداران عمده بیمه ای، عدم امکان ارایه خدمات بیمه اشخاص در مناطق ویژه اقتصادی، عدم کاربرد بیمه نامه های صادره شرکت های مناطق آزاد در سرزمین اصلی (مانند صدور بیمه نامه برای وسایل نقلیه و اشخاصی که بین مناطق آزاد و سرزمین اصلی تردد می کنند) و کوچک مقیاس بودن شرکت های بیمه مناطق آزاد که مورد اخیر باعث کاهش اعتماد بیمه گذاران خصوصا برای ریسک های بزرگ یا بیمه نامه های بلندمدت (زندگی) می شود.
- چالش های شرکت های بیمه مناطق آزاد:
مهمترین چالش های این شرکت ها عبارتند از: چالش های قانونی و به روز نبودن قوانین و مقررات حاکم بر آنها، چالش های رقابتی (محدودیت در جذب پرتفوی)، مشکلات مربوط به تعامل با بیمه مرکزی، ضعف نیروی انسانی، ضعف و ناتوانی خود این شرکت ها در مدیریت بهینه شرکت و حل مشکلات خود در فضای موجود و چالش های خاص مناطق آزاد.
- تجارب سایر کشورها:
بررسی تجارب کشورهایی مانند چین و امارات نشانگر آن است که در سایر کشورها نیز علت اصلی پیش بینی قواعد مجزا برای شرکت های بیمه فعال در مناطق آزاد، قواعد و مقررات محدودکننده جذب سرمایه خارجی در بخش بیمه در سرزمین اصلی بوده است؛ که این محدودیت ها شامل محدودیت در تابعیت سهامداران و مدیران شرکت های بیمه، محدودیت از نظر شکل سرمایه گذاری و سوابق فعالیت شرکت ها یا صور حقوقی آنها بوده است. در کشور امارات، در کنار رفع این موانع، عوامل دیگری مانند کاهش حداقل سرمایه لازم برای تاسیس شرکت های بیمه، فعالیت تخصصی در حوزه های ویژه نظیر بیمه دریایی، حمل و نقل و ... به عنوان مشوق های جذب سرمایه های خارجی مد نظر قرار گرفته است. در چین نیز ضمن تاکید بر اهداف سرمایه گذاری خارجی، مناطق آزاد تجاری از بعد بیمه ای به عنوان یک نمونه کوچک برای اجرای آزمایشی قواعد و مقررات مالی و بیمه ای و سپس تعمیم آن به کل ساختار اقتصادی و نظام بیمه ای کشور به منظور رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده ای نظیر نگرش تخصصی به رشته های بیمه ای مختلف، ایجاد زمینه رقابت میان شرکت های خصوصی داخلی و خارجی و سرمایه گذاری شرکت های بیمه چینی در خارج از کشور مدنظر قرار گرفته است. با توجه به عضویت چین در سازمان تجارت جهانی و حرکت جدید این کشور در تاسیس شرکت های بیمه در مناطق آزاد، این کشور می تواند الگوی مناسبی هم از نظر شیوه مدیریت و نظارت بر شرکت های بیمه در مناطق آزاد و هم از نظر مذاکرات بیمه ای برای الحاق به سازمان تجارت جهانی، برای ایران باشد.
- راهکارهای پیشنهادی برای حل مشکلات و چالش های شرکت های بیمه مناطق آزاد:
- اصلاح قوانین و مقررات: مانند افزایش تدریجی حداقل سرمایه لازم، الزام به تبدیل 100 درصد سود شرکت به اندوخته قانونی تا حصول به سرمایه تعیین شده، تمهید مشوق های موثر برای جذب سرمایه گذار و پرتفوی خارجی و گسترش فعالیت به مناطق ویژه اقتصادی در حوزه بیمه های اشخاص؛
- بهبود بهره وری: مانند بازبینی فرایندها و بسط و گسترش واحدهای تحقیق و توسعه، و رفع مشکلات و چالش های آنان و تشویق به تخصص گرایی و تمرکز هر کدام از شرکت ها بر رشته های خاص بیمه ای؛
- اصلاح نهاد نظارتی: مانند ایجاد واحد تخصصی بیمه دریایی (کلوب های دریایی جبران و غرامت) در بیمه مرکزی؛
- اصلاح نوع و نحوه فعالیت شرکت ها: مانند اعطای امتیازات و مشوق های جدید برای توانمندسازی شرکت های بیمه مناطق آزاد متناسب با اهداف صادرات گرایی آنها.
- جمع بندی:
مقایسه پتانسیل ها و عملکرد شرکت های بیمه مناطق آزاد نشانگر آن است که شرکت های بیمه مناطق آزاد، علیرغم سهولت بسیار بیشتر در فضای کسب و کار، برخورداری از انواع مزایا و معافیت های مالیاتی ویژه مناطق آزاد و آزادی عمل ناشی از آنها، نتوانسته اند از نظر عملکردی پیشتازی ملموسی نسبت به شرکت های سرزمین اصلی داشته باشند. همچنین این شرکت ها در جذب سرمایه گذار خارجی، جذب پرتفوی بیمه ای خارجی و حتی توسعه دامنه فعالیت یا گسترش کمی و کیفی شرکت خود ناتوان بوده اند. مجموع این عوامل، وضعیت نسبتا نامناسب این شرکت ها، عدم دستیابی به اهداف نهاد ناظر از تاسیس شرکت های بیمه در مناطق آزاد، لزوم اتخاذ تصمیم جدی در خصوص تعیین تکلیف این شرکت ها را گوشزد می نماید؛ لذا لازم است از طریق آسیب شناسی دقیق و تفصیلی، نسبت به شناسایی و رفع موانع توسعه آنها اقدام نموده و الزامات رشد سریع آنها را فراهم نمود؛ در غیر این صورت و با ادامه روند کنونی، به نظر نمی رسد که شرکت های مذکور حداقل در برخی از اهداف تعریف شده برای آنان، موفقیتی کسب کنند. بر همین اساس پیشنهادات و راهکارهایی در قالب دو سناریوی مجزا مبنی بر «ادامه وضع موجود» یا «برچیدن نظام بیمه ای مناطق آزاد و انتقال شرکت های بیمه مناطق آزاد به سرزمین اصلی» در این طرح ارایه شده است.