شرح قصیده اسرار الحکمه

با گسترش علم در جهان اسلام و شروع اسلام و شروع نهضت ترجمه و ورود علوم متعدد به کشور های اسلامی، ضرورت تبیین و طبقه بندی علوم اسلامی و غیر اسلامی احساس شد.طرح طبقه بندی علوم اسلامی، متاثر از طبقه بندی ارسطو، نخست فلاسفه اسلامی را تحت تاثیر قرار داد و آنان نیز چون ارسطو از نوعی طبقه بندی عقلی و فلسفی تبعیت کردند و سپس به تبویب آن پرداختند.قدیم ترین آثار به جای مانده و شناخته شده در حوزه طبقه بندی علوم عبارت است از:الحدود جابر ابن حیان، فی اقسام العلوم الانسی، کتاب فی الماهیه العلم و اصنافه از کندی، احصاء العلوم فارابی، رساله فی تقسیم العلوم العقلیه ابن سینا1 و رساله اصناف العلوم الحکیمه از ابوسهل عیسی بن مسیحی گرکانی، استاد ابن سینا - که از نظر تاریخ فلسفه و پیشرفت علوم یونانی در جهان اسلام نکات مهمی را در بردارد.2 از حدود قرن چهارم هجری توجه به آثار دایره المعارفی بیشتر شد و کتاب های بسیاری در هیئت دایره المعارفی تدوین یافت که هر یک به برخی شعب علوم و یا همه آن ها می پرداختند. برخی از این آثار دایره المعارف فلسفی بودند، برخی نیز علاوه بر تقسیم علم به جنبه کتاب شناسی نیز توجه داشتند. مانند: الفهرست ابن الندیم (وفات (377 و کشف الظنون حاجی خلیفه (وفات (1067 که دانش ها را بر اساس احصاء العلوم فارابی و مفاتیح العلوم خوارزمی (وفات (387 تقسیم کرده است که در واقع نوعی دایره المعارف الفبایی کتاب شناسی است.3نوعی دیگری از آثار دایره المعارفی که جنبه معجمی و قاموسی داشت نیز در حوزه طبقه بندی علوم رایج شد که مهمترین آن ها عبارت بود از: کشاف اصطلاحات الفنون تهانوی (فوت 4(1158و تعریفات میر سید شریف جرجانی 740) تا .(816 برخی نیز چون صدر المتاهلین شیرازی )فوت 1616 ( علوم متعدد را به جهت شناخت و معرفت نفس مطرح نمودند، این تقسیم بندی شامل اقسام مطلق علوم، علم گفتار ها، علم کردار ها، علم اندیشه و علم آخرت می شد 1 . با توجه به آثار به جای مانده دایره المهارفی اعم از فلسفی، مذهبی، علوم طبیعی و... رایجترین انواع تقسیم بندی در جهان اسلام و کتاب های تقسیم علم، تقسیم به دو بخش شرعی و غیر شرعی است که هر کدام با نام های مختلف علوم حکمی و غیر حکمی 2 ، علوم شریعت و علوم مردم غیر عرب 7 و علوم ریاضی، علوم شرعی وضعی و علوم فلسفی حقیقی در اصطلاح اخوان الصفا 4 ، علوم اواخر و علوم اوایل ، علوم حقیقیه و غیر حقیقیه ، علوم حکمی و علوم نقلی وضعی 1 و ... مطرح شده است.