جایگاه حکمی شیخ اشراق در معماری ایرانی اسلامی (مطالعه موردی: مسجد شیخ لطف الله و مسجد نصیرالملک)

نور و سایه در فضاهای معماری ایرانی عملکردی چندگانه دارند و به فضا کیفیت می بخشد وبه آن تنوع می دهد. اندیشه ی نور محوراشراقی تاثیری عمیق و وسیع بر هنرسنتی ایرانی – اسلامی واز جمله معماری بر جای گذاشته است. صحت این سخن را در مصادیق ابنیه دوره صفوی و قاجاریه به عنوان آثاری که دراوج شکوفایی اشراق پدید آمده اند، به روشنی میتوان دید. این مقاله، به تعریف اشراق از دیدگاه فیلسوفی چون سهروردی پرداخته و در نظر دارد از طرح مسئله ی نور درفلسفه ی اشراق استفاده کرده و نحوه ی تجلی نورملکوتی را (ضمن بررسی مصادیق آن) در چگونگی شکل گیری فضایی در هنر معماری ایرانی جستجو نماید؛ مساجد مورد تحلیل (مسجد شیخ لطف الله اصفهان و مسجد نصیرالملک شیراز)مربوط به دوره صفوی وقاجاریه که جزشاهکارهای هنری این دوره محسوب می شوند، می باشد. با توجه به مطالعات صورت گرفته در نمونه های موردی اینگونه به نظر می رسد که نور درعین تسلسل و تداوم، دارای نقاط عطف بوده و نوعی کشش ایجاد میکند که مخاطب را به سوی نقطه ای که وجود نور الانوار است جذب می کند و درواقع نقش انفصال از دنیای مادی و اتصال به وجود خداوند لایتناهی و جهان معنوی را دارد. دراین پژوهش که یک پژوهش تاریخی-تحلیلی و توصیفی است که اطلاعات به شکل هدفمند با استفاده از ابزارکتابخانه ای گردآوری و پس از آن تصفیه و نقد و ارزیابی شده است. در پایان نتایج حاکی از آن است که فلسفه اشراق و حکمت عالم مثال در تفکر اسلامی تاثیر بسزایی در معماری مساجد صفوی وقاجاریه داشته است.

کلیدواژه ها:

نور ، شیخ اشراق ، نورالانوار ، سهروردی ، مسجد شیخ لطف الله ، مسجد نصیرالملک