طراحی و ساخت یک ابزار (نرم افزار) شناختی جهت ارزیابی مهارت درک خطر رانندگان ایرانی

زمینه و هدف: فراوانی و شدت پیامد های انسانی و مالی حوادث رانندگی در ایران به گونه ای است که می توان رانندگی را نهتنها به عنوان یک شغل بحرانی بلکه به عنوان یکی از خطرناک ترین شغل ها در ایران قلمداد کرد. تحقیقات مرتبط با حوادثنشان می دهد علت عمده ی (بیش از 70 درصد) حوادث رانندگی، عوامل انسانی (خطای انسانی) می باشد. مطالعات بسیارینشان می دهد که خطا در وجود آگاهی و درک موقعیت های خطرناک عامل اصلی حوادث با پیامدهای بالا بوده و بر همیناساس آزمون درک خطر در بسیاری از کشورها بخشی از فرآیند صدور گواهینامه حرفه ای (شغلی) در رانندگی می باشد. اینمطالعه با هدف طراحی و ساخت یک ابزار شناختی مبتنی بر شواهد علوم اعصاب که به طور تعاملی (interactive) بتواندمهارت درک خطر رانندگان باتجربه (حرفه ای) و کم تجربه (غیر حرفه ای) را ارزیابی و متمایز کند، انجام شد.مواد و روش ها: برای تهیه آزمون درک و پیش بینی خطر ابتدا به بررسی سناریوهای حوادث جاده ای کشور پرداخته شد.سپس فیلم برداری از جاده های مختلف ایران با کیفت بالا توسط دوربین دیجیتال full-HD نصب شده بر روی شیشه جلویخودرو با روزولوشن 1920*1080 صورت گرفت. تمام فیلم ها صحنه های رانندگی واقعی بود که شامل شرایط ترافیکی مختلف ازدیدگاه رانندگان بود. فیلم برداری در جاده های شهری و برون شهری ایران (شامل جاده های اصلی، بزرگراه ها، آزادراه ها وجاده های روستایی) انجام شد. فیلم های ضبط شده طی سه مرحله (1- کیفیت فیلم برداری مطلوب بدون پارازیت یا عامل حواس پرتی غیر جاده ای (مانند لکه یا قطره در فیلم) 2- وجود منبع خطر واقعی، نبود منبع خطر کاذب، 3- به وجود آمدناحساس خطر در بیننده ویدئو) غربال گری شد. نرم افزارهای مورد استفاده برای ویرایش فیلم شامل Idoo و AVS بودند.برای همه ویدئوهای غربال گری شده پنجره ی خطر تعیین شد و سپس برای مشخص کردن روایی و پایایی، 30 راننده یباتجربه و 60 راننده ی تازه کار این ویدئوها را مشاهده کردند و زمان واکنش آنها به موقعیت های خطرناک اندازه گیری شد. درنهایت ویدئوهایی که بالاترین میزان تفاوت بین رانندگان حرفه ای و تازه کار را ایجاد کرد، انتخاب شدند.یافته ها: پس از بررسی سناریوهای حوادث، 5 منبع خطرناک شامل رفتار عابر پیاده، رفتار موتورسیکلت سوار، عبور حیوانات وخودروهای سنگین حمل کالا که بیش از 90 درصد حوادث منجر به فوت و آسیب های انسانی را در 10 سال گذشته داشتندانتخاب شدند. 600 ساعت فیلم برداری از جاده های مختلف ایران انجام شد که با نظر متخصصین پس از غربال گری 35 ویدئوانتخاب شد. کلیپ های انتخابی بین 20 تا 60 ثانیه بودند. در هر یک از ویدئوها شروع پنجره خطرها در فاصله زمانیمنحصربفرد از آغاز فیلم بود. پس از انجام آزمون توسط رانندگان باتجربه و کم تجربه 18 ویدئو شامل دو آزمون 9 کلیپی(20 خطر در 18 کلیپ) انتخاب گردید. اختلاف میانگین زمان واکنش به خطر بین رانندگان تازه کار و باتجربه 2.26 بود. با توجه به سیستم امتیازبندی در طیف لیکرت 1-5 برای درک هر خطر، امتیاز نهایی هر یک از این آزمون ها 50 بود. میانگین نمره ی رانندگان باتجربه 1.89±31.5 و میانگین رانندگان کم تجربه 4.85±12.34 بود. لذا مبنای قبولی در آزمون مهارت درک خطر کسب امتیاز 30 از 50 در نظر گرفته شد. سپس این ابزار با استفاده از پایگاه داده SQL، برنامه نویسی C # و تکنولوژی WPS ساخته شدکه قابل نصب بر روی سیستم عامل ویندوز می باشد.نتیجه گیری: در ایران هنوز ابزار سنجش معتبر جهت ارزیابی درک خطر رانندگان باتجربه به صورت شبیه سازی ویدئوییوجود ندارد. نتایج این مطالعه نشان می دهد این ابزار شناختی می تواند بین گروه های مختلف رانندگان با سابقه های متفاوترانندگی تمایز ایجاد نماید. لذا می توان از آن برای ارزیابی وحصول اطمینان از مهارت درک خطر و ارائه گواهینامه مهارت درک خطر رانندگی به رانندگانی که مسئول نقل و انتقال کارکنان و کالا در شرکت ها هستند، مورد استفاده قرار گیرد. مطالعاتبعدی می تواند در راستای استفاده از این ابزار جهت آموزش رانندگان جوان و کسب مهارت و درک موقعیت های خطرناک درجاده ها باشد.

کلیدواژه ها:

رانندگی ، ارزیابی ، مهارت درک خطر