ارزیابی سطح ایمنی بر مبنای مهندسی تاب آوری (رزیلینس) با استفاده از روش Fuzzy_VIKOR و Fuzzy_DANP : مطالعه موردی پالایشگاه گاز سرخون و قشم

زمینه و هدف: در حوزه ایمنی فرآیند، تلاشهای بسیاری صورت گرفته تا روشهای پیشگیری از انتقال حالت از یک وضعیت بهوضعیت دیگر (انتقال از حالت نرمال به حالت آشوب و یا فاجعه بار) شناسایی شوند. در عین حال بسیاری از تغییرات، غیر قابلاجتناب بوده و حتی در بهترین شرایط مدیریت ریسک، باز هم حوادث بوقوع می پیوندند. مهندسی تاب آوری (RE) به عنواننگرشی جدید در حوزه ایمنی، به دنبال حفظ عملکرد سیستمهای اجتماعی- فنی در شرایط مختلف، با تکیه بر نقاط قوت به جای تاکید بر نقاط ضعف می باشد. هدف از این مطالعه، ارائه الگویی جهت ارزیابی ایمنی بر مبنای مهندسی تاب آوری و بااستفاده از روش روش ترکیبی FDANP (آزمایشگاه ارزیابی و آزمون تصمیم گیری (دیمتل) فازی+ فرایند تحلیل شبکه ایفازی) و FVIKOR (بهینه سازی چند شاخصه و راه حل توافقی فازی) می باشد.مواد و روش ها: مطالعه حاضر از نوع تحلیلی- مقطعی بود که در یک صنعت پالایش گاز انجام گردید. بدین منظور ابتدا یک ساختار کلی شامل مفهوم ، اصول و عوامل سهیم در تعیین RE فرآیندهای نفت و گاز تشکیل گردید. با توجه به تعریف و قواعدRE در فرآیندهای نفت و گاز (به حداقل رساندن احتمال بروز نقص، تشخیص سریع (پیش از وقوع)، انعطاف پذیری بالا،قابلیت کنترل بالا، به حداقل رساندن اثرات، و کنترلها و دستورالعملهای اجرایی مناسب)، ساختار عوامل سهیم در تعیین REتشکیل شد. این ساختار شامل 5 بعد (طراحی ، پتانسیل تشخیص خطر، عوامل انسانی، سیستم مدیریت ایمنی و واکنش درشرایط اضطراری و 45 مولفه می باشد که بر اساس مطالعات کتابخانه ای و نظرات یک تیم تخصصی 30 نفره، بومی سازی شد.پس از ایجاد ساختار عوامل سهیم در RE و تعیین ابعاد و مولفه های RE ، ابتدا اهمیت هر یک از ابعاد و مولفه ها با استفاده ازروش تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی فازی تعیین شدند. لیکن بدلیل محدودیت این روش در بازتاب ارتباط شبکه ای ارتباطبین ابعاد و مولفه های RE ، از روش فرآیند تجزیه و تحلیل شبکه ای فازی که جامع تر از روش روش تجزیه و تحلیل سلسلهمراتبی فازی می باشد، جهت تعیین اهمیت ابعاد و مولفه ها استفاده شد. هم چنین از روش آزمایشگاه ارزیابی و آزمون تصمیمگیری، جهت تعیین ساختار اصلی روش تجزیه و تحلیل شبکه ای و تعیین تاثیر هر یک از ابعاد و مولفه ها، بصورت ترکیبی باتجزیه و تحلیل شبکه ای استفاده شد. علاوه بر این، یک ساختار جهت تعیین سطح RE در فرآیند نیز تشکیل گردید کهمتشکل از سه پارامتر 1- سطح هشدار زودرس تاب آوری (شامل نواحی هشدار زودرس قرمز، نارنجی و فاقد هشدار)، 2- سطح تاب آوری در چهار سطح و 3- توصیف وضعیت تاب آوری می باشد. هم چنین برای اولویت بندی فرآیندهای موجود در پالایشگاه از روش بهینه سازی چند شاخصه و راه حل توافقی فازی استفاده شد.یافته ها: نتایج ارزیابی نشان دادند که از بین ابعاد تاثیرگذار بر RE، بعد عامل انسانی بیشترین تاثیر را داشته (W=0/2477) وابعاد سیستم مدیریت ایمنی (W=0/2201)، پتانسیل تشخیص خطر (W=0/2054)، واکنش در شرایط اضطراری (W=0/1715) و فاکتور طراحی (W=0/1553) به ترتیب در رده های بعدی قرار گرفته اند. هم چنین در بعد طراحی، مولفه های قابلیت اشتعال ، سمیت ، دما و فشار اهمیت یکسان کسب نموده )اولویت اول( و مولفه های قابلیت انفجار و نوع تعاملات دررده بعدی قرار دارند. در بین سایر ابعاد، مولفه های تجربه/آموزش ، مدیریت ریسک ، امکان توصیف خطر، و کفایت/ سرعت درعملیات بیشترین اهمیت و مولفه های تجهیزات، رابط کاربری انسان- ماشین، مدیریت پیمانکاران ، الزامات مدل سازی نقص ها، الزامات ذخیره سازی و محاسباتی و حساسیت مناطق در معرض کمترین اهمیت را به خود اختصاص دادند.نتیجه گیری: هر چند که پیش بینی برخی از حوداث بزرگ در سیستم های اجتماعی- فنی (نظیر پالایشگاههای نفت و گاز)بسیار مشکل می باشد، لیکن با استفاده از نگرشهای جدید در زمینه ایمنی می توان به صورت پیشگیرانه سیستم را پایشکرده و در صورت خروج از محدوده های نرمال عملکردی ، آن را به محدوده طبیعی باز گرداند. نگرش مهندسی تاب آوری(ایمنی II)، نگرشی نوین در محدوده ایمنی سیستم می باشد که با به کارگیری اصول آن (پیش بینی ،پایش، پاسخ و کسبتجربه) می توان این امر را محقق نمود. در این مطالعه نیز با تکیه بر اصول RE و نظریه های سیستمی، سعی گردید مدلی ارائهگردد تا ضمن به کارگیری عوامل سهیم در تاب آوری، روابط و تاثیر بین این اجزا در نظر گرفته شده و اهمیت هر یک از مولفهها با استفاده از مدلهای ریاضی برآورد گردد. مزیت اصلی این مدل نسبت به مدلهای ارائه شده، در نظر گرفتن کلیه عواملسیستمی (فنی، سازمانی، انسانی)، و ارزیابی ایمنی در کلیه فازهای عملکرد سیستم می باشد. هم چنین با توجه به بکارگیریمدل پیشنهادی در پالایشگاه گاز سرخون و قشم (مطالعه موردی)، کاربردی بودن مدل، توسط متخصصین ایمنی و فرآیندیتایید گردیده و می توان این مدل را با اندکی تغییرات در سایر صنایع و فرآیندها مورد استفاده قرار داد.

کلیدواژه ها:

مهندسی تاب آوری ، تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی ، تئوری فازی ، شاخص هشدار تاب آوری ، DANP