رابطه بین برخی از ویژگی های خاک و تولید صمغ کتیرا در رویشگاه های گون سفید (Astragalus gossypinus Fischer) تحت چرای دام

سابقه و هدف: حضور، تردد و چرای مداوم دام ها در رویشگاه گونه های غیرعلوفه ای مراتع مانند گون زارها و آنغوزه زار ها، می تواند از طریق اثر بر ویژگی های خاک، بر رشد و نمو گیاهان و تولید محصولات غیرعلوفه ای (محصولات فرعی) مرتع اثر گذارد. بیشتر مطالعات انجام شده در مراتع، به رابطه بین خصوصیات مختلف خاک و تولید علوفه پرداخته اند و اطلاعات اندکی درباره ارتباط بین تغییرات ویژگی های مختلف خاک و مقدار تولید محصولات غیرعلوفه ای (مانند کتیرا، اسانس، ترنجبین، باریجه و غیره) در مراتع وجود دارد. دانستن اثر چرای دام بر ویژگی های خاک در این رویشگاه ها و رابطه بین تغییرات خاک با مقدار تولید محصولات فرعی در تعیین شدت چرای مناسب جهت حفاظت از منابع خاک و گیاه و تولید حداکثر محصولات فرعی مرتع حائز اهمیت است. هدف این مطالعه، تعیین اثر شدت چرای دام بر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک رویشگاه گون سفید (Astragalus gossypinus) و بررسی رابطه بین خصوصیات خاک و تولید صمغ کتیرا در این رویشگاه ها بود. مواد و روش ها: این مطالعه در رویشگاههای گون سفید در مراتع شهرستان گلپایگان، استان اصفهان انجام شد. تیمارهای تحقیق شامل سه شدت چرای سبک، متوسط و سنگین با سه تکرار در رویشگاه های گون سفید بود. نمونه برداری خاک و پایه های گون (صمغ کتیرا) برروی ترانسکت به طول 100 متر و به فاصله 100 متر از یکدیگر در تابستان سال 1392 انجام شد. ویژگی های خاک شامل سرعت نفوذپذیری، وزن مخصوص ظاهری، تخلخل، pH، EC، کربن آلی، فسفر و ازت قابل جذب با روش های استاندارد اندازه گیری شدند. رابطه بین ویژگی های خاک با مقدار تولید صمغ کتیرا با همبستگی پیرسون بررسی شد. یافته ها: بیشترین و کمترین مقدار تولید صمغ کتیرا به ترتیب در رویشگاه های گون سفید تحت شدت چرای سبک و سنگین مشاهده شد. نفوذ پذیری خاک در شدت چرای متوسط و سبک به ترتیب 15/40 و 17/32 درصد کمتر از شدت چرای سنگین بود (05/0 > (P. مقدار متوسط EC خاک در گون زار های چرا شده با شدت سبک کمتر از شدت های چرای متوسط و سنگین بود (05/0 > P). متوسط مقدارکربن آلی خاک در رویشگاه چرا شده با شدت متوسط 38 درصد بیشتر از خاک رویشگاه تحت شدت چرای سبک و سنگین بود (05/0 > P). بیشترین و کمترین مقادیر فسفر به ترتیب در شدت چرای سنگین و متوسط بود. مقدار ازت قابل جذب در گون زار چرا شده با شدت متوسط بیشتر از رویشگاه های تحت شدت چرای سبک و سنگین بود (05/0 > P). در شدت های مختلف چرا، بین وزن مخصوص ظاهری خاک و تولید صمغ کتیرا رابطه معکوس، ولی بین تخلخل و سرعت نفوذپذیری خاک با تولید کتیرا رابطه مثبت وجود داشت. همه متغییرهای شیمیایی خاک، به جز EC، رابطه مستقیم با تولید کتیرا داشتند. در بین متغیرهای شیمیایی خاک، بیشترین همبستگی مثبت بین مقدار کربن آلی و ازت قابل جذب خاک با تولید کتیرا در گون زارهای تحت چرای متوسط (05/0 > P) و کمترین همبستگی بین مقدار فسفر خاک و مقدار کتیرا در رویشگاه تحت چرای سبک مشاهده شد (05/0 < P). در شدت چرای متوسط، ویژگی های شیمیایی خاک قوی ترین همبستگی را با تولید کتیرا در مقایسه با شدت چرای سبک و سنگین داشتند. در رویشگاه های تحت شدت چرای متوسط، مقدار کربن آلی و ازت قابل جذب خاک با تولید صمغ کتیرا رابطه معنی دار مثبت و قوی داشتند (05/0 > r = 0.74 ; P). نتیجه گیری: همبستگی بین ویژگی های شیمیایی خاک و تولید صمغ کتیرا در رویشگاه گون سفید قوی تر از همبستگی بین ویژگی های فیزیکی خاک و مقدار تولید کتیرا بود. این مطالعه گزارش می کند در صورتی که چرای دام در رویشگاه های گون سفید غیرقابل اجتناب باشد برای حصول مقدار بیشتر صمغ کتیرا از گون سفید و هم چنین جهت حفظ و بهبود کیفیت منابع خاک و گیاه رویشگاه، شدت چرای دام نباید از حد متوسط بیشتر باشد.

کلیدواژه ها:

چرای دام ، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک ، صمغ کتیرا ، گون سفید ، محصولات فرعی مرتع