مدلهای توسعه و محیط زیست

✍🏻صابر معصومی

✅ در نوشتار قبل به نقد توسعه پایدار پرداختم و اشاره شد که جنبش سبز نه در عرصه تئوری و نه عمل، نمی تواند با این مفهوم همراه باشد. اما به هرحال این مفهوم سالهاست که با جریان محیط زیستی عجین شده و به این سادگی ها نمی توان آن را نادیده گرفت.

▪️اما توسعه پایدار تنها مفهومی نیست که تلاش دارد ارتباط بین محیط زیست و توسعه را تئوریزه کند. مدلهای دیگری نیز با دو رویکرد انسان-محور یا طبیعت-محور معرفی شده اند که به برخی از آنها در اینجا اشاره می کنم:

🔹توسعه مبتنی بر حفاظت (Conservation-based Development): این همان خوانش محیط زیستی ها از توسعه پایدار است که توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست را در کنار هم می بیند. اگرچه این رویکرد حفاظت عمومی کره زمین را می پذیرد اما تاکید دارد که تلاشهای محیط زیستی باید بر مناطق حفاظت شده متمرکز گردد.

🔸نهضت تفکیک توسعه از تخریب محیط زیست (Decoupling Growth from Environmental Harm): این مفهوم به دنبال قطع ارتباط میان رشد اقتصادی و آسیب به محیط زیست است و می گوید اقتصادها می توانند بدون بهره برداری از منابع یا ایجاد آلودگی همچنان با نوآوری های فناوری، بهبود کارایی و استفاده از منابع انرژی پاک ادامه رشد داشته باشند.

🔹صنعت زدایی (De-Industrialization): بر کاهش فعالیت های صنعتی، به ویژه در کشورهای توسعه یافته تمرکز دارد.

🔸 اکو-سرمایه داری (Eco-Capitalism): ترکیب سرمایه داری با پایداری محیط زیست است که به ترویج راه حل های مبتنی بر بازار برای مسائل محیط زیست مانند استفاده از فن آوری های دوستدار محیط زیست، محصولات سبز و قیمت گذاری کربن می پردازد.

🔹رشد زدایی (Degrowth): تاکید دارد که ادامه رشد اقتصادی با پایداری اکولوژیکی سازگار نیست و برروی کاهش مصرف و تمرکز بر رفاه به جای تمرکز بر رشد GDP تاکید دارد.

🔸اقتصاد احیاکننده (Regenerative Economy): بر سرمایه گذاری برای بازسازی اکوسیستم ها، جبران آسیب ها و بازنگری در نحوه نگرش ما به سیستم های اقتصادی چون کشاورزی، انرژی و صنعت لباس متمرکز می شود.

 🔹اقتصاد پسا-توسعه (Post-Growth Economies): به جای تاکید بر اینکه "رشد بدون توقف" باید هسته مرکزی اقتصاد باشد، بیان می دارد که ما به آن مرحله از توسعه اقتصادی رسیده ایم که دیگر از این پس تمرکز اقتصاد را بر عدالت اجتماعی، ثبات و سلامت محیط زیستی قرار دهیم.

🔸مدرنیزاسیون اکولوژیکی (Ecological Modernization): پیشنهاد می دهد که بدون اینکه نیاز باشد بشریت رفاه کنونی اش را قربانی کند، سیستم های صنعتی و اقتصادی می توانند به گونه ای متحول شوند که با محیط زیست سازگار باشند.

🔹کفایت/قناعت (Sufficiency): این تفکر که با فرهنگ سنتی ما نیز بسیار هماهنگ است، اولویت را به تامین نیازهای اساسی انسان ها داده و تمرکزش بر مبارزه با مصرفگرایی است.

🔸اقتصاد ایستا/ثابت (Steady-State Economy): مدلی اقتصادی که پیشنهاد می کند یک اقتصاد ثابت و بدون رشد وجود داشته باشد که منابع بطور پایدار مدیریت شوند و دیگر، رشد هدف اصلی اقتصاد نباشد.

🔹آنارشیسم سبز (Green Anarchism): بعنوان یک فلسفه سیاسی سعی دارد اصول آنارشیستی را با حفاظت محیط زیست ترکیب کند، و با پس زدن کنترل حکومتها و صنعتی سازی، بر استقلال جوامع محلی و پایداری تاکید می کند.

🔸ضد-توسعه (Anti-Development): که ریشه در تئوری پسا-استعماری دارد، مدلهای غربی توسعه را به چالش کشیده و بر عدالت اجتماعی و حفاظت از فرهنگها و محیط زیست تاکید دارد.

🔹اقتصاد متحولانه (Transitional Economics): این رویکرد در مورد سیستم های اقتصادی باور دارد که آنقدر فرصت و فضا برای تحول و بهبود همین سیستم های فعلی وجود دارد که انجام آنها خود، باعث پایداری محیط زیست و توسعه خواهد بود.

🔸رویکرد خدمات اکوسیستم (Ecosystem Services Approach)

🔹اقتصاد چرخشی (Circular Economy): این مدل را می توان بخشی از اقتصاد متحولانه دانست که می خواهد با کامل کردن زنجیره تولید و مصرف از طریق بازاستفاده، تعمیر و بازیافت، به بهره برداری کمتر از منابع کمک کند.

🔸اقتصاد مبتنی بر منابع مشترک (Commons-Based Economy): با رد رویکرد بازار-محور در مدیریت منابع، تاکید بر مدیریت جمعی منابع مشترک برای اطمینان از حفاظت و دسترسی عادلانه به آنها را دارد.

🔹عدالت محیط زیستی (Environmental Justice)

🔸نوآوری برای حفاظت (Innovation for Conservation): یک رویکرد تقریبا جدید است که فارغ از آنچه که تاکنون رخ داده است، راه حل را استفاده از نوآوری های تکنولوژیکی و اقتصادی برای محیط زیست می داند.