مقاله علمی باموضوع: بررسی حکم فقهی احکام حج و عمره در شرایط همه گیری بیماری ها
مقاله علمی :بررسی حکم فقهی احکام حج و عمره در شرایط همه گیری بیماری ها
چکیده
با توجه به شیوع بیماری های همه گیر مانند کووید-۱۹، انجام مناسک حج و عمره با چالش های فقهی و شرعی مواجه شده است. این مقاله به بررسی حکم فقهی انجام حج و عمره در شرایط همه گیری بیماری ها می پردازد و با استناد به منابع فقهی، قواعد شرعی و فتاوای مراجع تقلید، به تحلیل این موضوع می پردازد. در این راستا، مباحثی مانند وجوب حج، شرایط استطاعت، حفظ جان و سلامت انسان ها، و حکم حکومتی مورد بررسی قرار می گیرد.
حج و عمره از مهم ترین عبادات در اسلام هستند که در شرایط عادی بر هر مسلمانی که استطاعت مالی و بدنی داشته باشد، واجب می شوند. اما در شرایط همه گیری بیماری ها، انجام این مناسک ممکن است با خطرات جانی و شیوع بیشتر بیماری همراه باشد. از این رو، بررسی حکم فقهی این موضوع از منظر حفظ جان، مصلحت عمومی و احکام شرعی ضروری به نظر می رسد.
---
**۱. وجوب حج و شرایط آن**
حج یکی از ارکان پنج گانه اسلام است که در قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) بر آن تاکید شده است. شرط وجوب حج، استطاعت است که شامل توانایی مالی، بدنی و امنیت راه می شود. در شرایط همه گیری بیماری ها، امنیت راه و سلامت فردی و عمومی ممکن است به خطر بیفتد، بنابراین این سوال مطرح می شود که آیا وجوب حج در چنین شرایطی باقی می ماند یا خیر؟
---
**۲. قاعده حفظ جان و اولویت آن**
در فقه اسلامی، حفظ جان انسان از اهمیت بالایی برخوردار است و بر بسیاری از احکام شرعی اولویت دارد. قاعده "لاضرر و لاضرار فی الاسلام" و "درء المفاسد مقدم بر جلب المصالح" نشان می دهد که هر عملی که موجب ضرر جانی یا شیوع بیماری شود، ممنوع است. بنابراین، در شرایط همه گیری، اگر انجام حج و عمره خطر جانی برای فرد یا جامعه داشته باشد، وجوب آن زیر سوال می رود.
---
**۳. فتاوای مراجع تقلید در شرایط همه گیری**
مراجع تقلید در مواجهه با همه گیری بیماری ها، بر اساس قواعد فقهی، فتاوایی صادر کرده اند. به طور کلی، اکثر مراجع معتقدند که در صورت وجود خطر جانی یا شیوع بیماری، انجام حج و عمره واجب نیست و حتی ممکن است حرام باشد. برخی از مراجع نیز بر لزوم رعایت دستورات بهداشتی و حکومتی تاکید کرده اند.
---
**۴. حکم حکومتی و نقش دولت اسلامی**
در فقه شیعه، حکم حکومتی ولی فقیه در شرایط خاص می تواند احکام اولیه را تغییر دهد. در شرایط همه گیری، اگر دولت اسلامی یا نهادهای مسئول تشخیص دهند که انجام حج و عمره خطرات جانی و اجتماعی دارد، می توانند محدودیت هایی اعمال کنند. این حکم بر اساس مصلحت عمومی و حفظ جان انسان ها صادر می شود و بر همه واجب است که از آن تبعیت کنند.
---
**۵. جایگزین های شرعی در شرایط خاص**
در صورتی که انجام حج و عمره به دلیل شرایط همه گیری ممکن نباشد، برخی از مراجع تقلید قائل به جایگزینی اعمال دیگر یا تاخیر در انجام این فریضه هستند. همچنین، برخی معتقدند که اگر فردی به دلیل بیماری یا خطر جانی نتواند حج را انجام دهد، این تکلیف از او ساقط می شود.
---
**نتیجه گیری**
در شرایط همه گیری بیماری ها، انجام مناسک حج و عمره با توجه به قواعد فقهی مانند حفظ جان، قاعده لاضرر و مصلحت عمومی، ممکن است واجب نباشد یا حتی ممنوع شود. مراجع تقلید و دولت اسلامی با توجه به شرایط، می توانند محدودیت هایی اعمال کنند و احکام شرعی را بر اساس مصلحت عمومی تنظیم نمایند. بنابراین، در چنین شرایطی، رعایت دستورات بهداشتی و شرعی اولویت دارد و انجام حج و عمره باید با احتیاط و در صورت امکان انجام شود.
---
**منابع**
۱. قرآن کریم
۲. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی
۳. تحریر الوسیله، امام خمینی(ره)
۴. فتاوای مراجع تقلید معاصر
۵. قواعد فقهیه، محمدحسین اصفهانی