مقاله علمی باموضوع: بررسی حکم فقهی امنیت ملی و دفاع در فقه اسلامی

مقاله علمی باموضوع:

بررسی حکم فقهی امنیت ملی و دفاع در فقه اسلامی

مقدمه
امنیت ملی و دفاع از سرزمین و جامعه اسلامی از موضوعات کلیدی در فقه اسلامی است که نه تنها به عنوان یک ضرورت دنیوی، بلکه به عنوان یک مسئولیت شرعی و دینی مطرح می شود. در این مقاله، با نگاهی عمیق تر به منابع فقهی و دینی، ابعاد مختلف این موضوع بررسی می شود. از جمله مباحثی که در این بخش به آن ها پرداخته می شود، جایگاه امنیت ملی در نظام فقهی اسلام، انواع دفاع، شرایط وجوب دفاع، و نقش حکومت اسلامی در تامین امنیت ملی است.
---
### **1. جایگاه امنیت ملی در نظام فقهی اسلام
در فقه اسلامی، امنیت ملی به عنوان یکی از مصادیق "حفظ نظام" و "دفع ضرر" شناخته می شود. فقها معتقدند که حفظ نظام جامعه اسلامی از اهداف مهم شریعت است و هر آنچه که به حفظ این نظام کمک کند، مشروع و حتی واجب است. امنیت ملی در این چارچوب، شامل حفظ تمامیت ارضی، استقلال سیاسی، امنیت اجتماعی و اقتصادی جامعه اسلامی می شود.

- **قرآن و امنیت ملی**: قرآن کریم در آیات متعددی بر اهمیت امنیت و آرامش جامعه تاکید کرده است. به عنوان مثال، در آیه 126 سوره نحل آمده است:
**"و لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لفسدت الارض"**
(و اگر خداوند بعضی از مردم را به وسیله بعضی دیگر دفع نکند، زمین فاسد می شد.)
این آیه نشان می دهد که برقراری امنیت و جلوگیری از فساد در زمین، از اهداف الهی است.

- **سنت پیامبر (ص)**: در سیره پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع)، دفاع از جامعه اسلامی و حفظ امنیت آن همواره مورد توجه بوده است. جنگ های دفاعی مانند غزوه بدر و خندق نمونه هایی از دفاع مشروع در برابر دشمنان هستند.
---
### **2. انواع دفاع در فقه اسلامی**
در فقه اسلامی، دفاع به دو نوع کلی تقسیم می شود:
1. **دفاع فردی**: هر فرد مسلمان حق دارد از خود، خانواده و مال خود در برابر تجاوز دفاع کند. این نوع دفاع در چارچوب قواعد فقهی و با رعایت اصل تناسب انجام می شود.
2. **دفاع جمعی**: این نوع دفاع مربوط به حفظ امنیت جامعه و سرزمین اسلامی است و تحت عنوان جهاد دفاعی مطرح می شود. جهاد دفاعی در شرایطی که دشمن به سرزمین اسلامی حمله کند، واجب عینی است و همه مسلمانان موظف به مشارکت در آن هستند.
---
### **3. شرایط وجوب دفاع**
وجوب دفاع در فقه اسلامی مشروط به شرایطی است که برخی از آنها عبارتند از:
- **وجود خطر واقعی**: دفاع زمانی واجب می شود که خطر واقعی و جدی متوجه جامعه اسلامی باشد.
- **عدم امکان حل مسالمت آمیز**: در صورتی که امکان حل اختلاف از طریق گفت وگو یا روش های مسالمت آمیز وجود داشته باشد، دفاع نظامی جایز نیست.
- **رعایت اصل تناسب**: دفاع باید متناسب با میزان تهدید باشد و از هرگونه تجاوز و تعدی پرهیز شود.
---
### **4. نقش حکومت اسلامی در تامین امنیت ملی**
حکومت اسلامی به عنوان نهادی که مسئولیت اجرای شریعت و حفظ نظام جامعه را بر عهده دارد، نقش کلیدی در تامین امنیت ملی ایفا می کند. برخی از وظایف حکومت اسلامی در این زمینه عبارتند از:
- **تشکیل نیروهای دفاعی**: حکومت موظف است نیروهای نظامی و امنیتی را برای دفاع از سرزمین اسلامی سازماندهی کند.
- **تقویت بنیه دفاعی**: تقویت اقتصادی، علمی و نظامی جامعه به منظور مقابله با تهدیدات خارجی و داخلی.
- **ایجاد اتحاد و همبستگی**: ایجاد وحدت میان مسلمانان و تقویت روحیه دفاعی در جامعه.
---
### **5. امنیت ملی و مصلحت عمومی**
در فقه اسلامی، مصلحت عمومی (مصلحت عامه) به عنوان یکی از اصول مهم در تصمیم گیری های حکومتی و فقهی مطرح است. امنیت ملی به عنوان بخشی از مصلحت عمومی، در راستای حفظ نظام اسلامی و جلوگیری از فتنه و فساد قرار می گیرد. فقها معتقدند که هر اقدامی که به حفظ امنیت ملی بینجامد، در چارچوب شرع جایز و حتی واجب است. به عنوان مثال، در شرایطی که امنیت ملی در خطر باشد، حکومت اسلامی می تواند اقداماتی مانند بسیج عمومی، وضع قوانین ویژه و حتی محدودیت های موقت را اعمال کند.
---
### **6. محدودیت های شرعی در دفاع**
اگرچه دفاع واجب است، اما فقه اسلامی برای آن محدودیت هایی قائل شده است. برخی از این محدودیت ها عبارتند از:
- **پرهیز از تجاوز**: دفاع باید تنها در حد دفع خطر باشد و از هرگونه تجاوز و تعدی پرهیز شود.
- **رعایت حقوق غیرنظامیان**: در دفاع، باید حقوق غیرنظامیان و افراد بی گناه رعایت شود.
- **عدم استفاده از روش های غیراخلاقی**: استفاده از روش های غیرانسانی یا غیراخلاقی در دفاع جایز نیست.
---
### **7. امنیت ملی در عصر حاضر**
در عصر حاضر، امنیت ملی با چالش های جدیدی مواجه است که برخی از آنها عبارتند از:
- **تهدیدات سایبری**: با پیشرفت فناوری، تهدیدات سایبری به یکی از چالش های مهم امنیت ملی تبدیل شده است.
- **جنگ های نیابتی**: در بسیاری از موارد، دشمنان از طریق گروه های نیابتی به جامعه اسلامی حمله می کنند.
- **تهدیدات اقتصادی**: تحریم های اقتصادی و جنگ های اقتصادی نیز از جمله تهدیدات مدرن علیه امنیت ملی هستند.
فقهای معاصر با توجه به این چالش ها، به بررسی حکم فقهی این تهدیدات و راه های مقابله با آنها پرداخته اند. به عنوان مثال، دفاع سایبری و تقویت بنیه اقتصادی جامعه به عنوان بخشی از امنیت ملی مورد تاکید قرار گرفته است.

#۸#_ *اجماع فقها بروجوب دفاع

فقهای اسلامی در طول تاریخ بر وجوب دفاع از سرزمین اسلامی و جامعه مسلمانان اجماع داشته اند. دفاع به عنوان یکی از مصادیق جهاد در راه خدا شناخته می شود و در شرایطی که دشمن به سرزمین اسلامی حمله کند، دفاع واجب عینی می شود؛ یعنی بر هر فرد مسلمان واجب است که در این امر مشارکت کند.
---

**منابع**
1. قرآن کریم
2. نهج البلاغه
3. کتب فقهی شیعه و اهل سنت (مانند جواهر الکلام، المبسوط، المغنی)
4. مقالات و پژوهش های مرتبط با فقه و امنیت ملی
5. کتب مربوط به سیره پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع)
6. تحقیقات معاصر در ینه امنیت ملی و دفاع در فقه اسلامی.