افسانه سیاهچاله HIP ۱۳۰۴۴b: آیا زمان در این سیاره به طرز عجیبی کند می گذرد؟

افسانه سیاهچاله HIP 13044b: آیا زمان در این سیاره به طرز عجیبی کند می گذرد؟

تا به حال به این فکر کرده اید که در سیاره ای دوردست، زمان به گونه ای متفاوت از زمین سپری شود؟ شاید در خبرها یا برنامه های علمی شنیده باشید که سیاره ای به نام HIP 13044b به دلیل نزدیکی به یک سیاهچاله فرضی، زمان را به شکل باورنکردنی کند تجربه می کند؛ به طوری که هر ۱۰۰ سال زمینی، تنها معادل ۵ سال در آن سیاره است! این ادعا، اگرچه بسیار هیجان انگیز به نظر می رسد، اما آیا ریشه در واقعیت دارد یا صرفا یک افسانه علمی-تخیلی جذاب است؟ در این مقاله، با نگاهی دقیق تر و موشکافانه تر، به بررسی این ادعای جنجالی می پردازیم و واقعیت علمی پشت پرده آن را آشکار خواهیم کرد.

۱. HIP 13044b: سیاره ای سرگردان در پهنه کیهان، دور از هر سیاهچاله

برای رمزگشایی از این معما، ابتدا باید با سیاره HIP 13044b بیشتر آشنا شویم. این سیاره فراخورشیدی، به دور ستاره ای به نام HIP 13044 می چرخد که در فاصله حدود ۲۳۰۰ سال نوری از ما، در صورت فلکی کوره (Fornax) واقع شده است. این سیاره در سال ۲۰۱۰ کشف شد و به دلیل گردش به دور یک ستاره غول سرخ پیر، به عنوان ج جواهری کمیاب در آسمان شب شناخته می شود (Klement et al., 2011).

با این حال، نکته کلیدی و بسیار مهم این است: هیچ مدرکی دال بر وجود سیاهچاله در نزدیکی منظومه HIP 13044 وجود ندارد! در واقع، بر اساس دانش کنونی ما، این سیاره در همسایگی هیچ سیاهچاله ای قرار نگرفته است. این حقیقت بنیادین، اولین و بزرگترین شک را به ادعای مطرح شده وارد می کند. چگونه ممکن است سیاره ای تحت تاثیر گرانشی سیاهچاله قرار گیرد، در حالی که اصلا سیاهچاله ای در آن حوالی وجود ندارد؟

۲. اتساع زمان گرانشی: رقص زمان در میدان گرانش

برای فهم بهتر این موضوع، لازم است کمی در مورد مفهوم "اتساع زمان گرانشی" صحبت کنیم. این پدیده شگفت انگیز که توسط نظریه نسبیت عام اینشتین پیش بینی شده است، به ما می گوید که گرانش، نه تنها فضا، بلکه زمان را نیز خم می کند. به بیان ساده تر، هر چه میدان گرانشی قوی تر باشد، گذر زمان برای ناظران حاضر در آن میدان، کندتر خواهد بود (Einstein, 1916). این اثر، به ویژه در نزدیکی اجرام فوق العاده پرجرم مانند سیاهچاله ها و ستارگان نوترونی، بسیار چشمگیر و قابل توجه است.

تصور کنید در مجاورت افق رویداد یک سیاهچاله کلان جرم قرار دارید – منطقه ای که گرانش در آن بی نهایت قوی است. در چنین شرایطی باورنکردنی، ممکن است فقط چند سالی که برای شما سپری می شود، برابر با هزاران یا حتی میلیون ها سال در زمین باشد! این مفهوم جذاب، دستمایه بسیاری از داستان های علمی-تخیلی، از جمله فیلم مشهور "Interstellar" (2014) شده است.

با این وجود، مهم است به یاد داشته باشیم که سیاره HIP 13044b به دور یک ستاره غول سرخ می چرخد، نه یک سیاهچاله! اگرچه ستارگان غول سرخ جرم قابل توجهی دارند، اما گرانش آن ها در مقایسه با گرانش افسانه ای سیاهچاله ها، بسیار ناچیز است. بنابراین، انتظار اتساع زمان شدید در این منظومه، انتظاری غیرمنطقی و دور از ذهن خواهد بود.

۳. آیا HIP 13044b واقعا در "زمان کند" غوطه ور است؟ 

برای آنکه اتساع زمان به میزان قابل توجهی برسد – مثلا به نسبت ۲۰ به ۱ که در شایعه مطرح شده – سیاره باید در میدان گرانشی فوق العاده قوی قرار بگیرد. اما آیا شرایط HIP 13044b با این معیار مطابقت دارد؟ بیایید شواهد علمی را مرور کنیم:

1. ستاره HIP 13044 یک غول سرخ است، نه سیاهچاله. همانطور که پیش تر گفتیم، گرانش یک غول سرخ، هرگز با گرانش بی رقیب یک سیاهچاله قابل قیاس نیست و توان ایجاد اتساع زمان شدید را ندارد.
2.  سیاره HIP 13044b در فاصله امنی از ستاره مادر خود قرار دارد. اگر این سیاره به ستاره اش بیش از حد نزدیک بود، نیروهای جزر و مدی عظیم ناشی از گرانش ستاره، سیاره را متلاشی می کردند. وجود و پایداری سیاره، خود گواه فاصله مناسب آن از ستاره و عدم غوطه وری در میدان گرانشی بسیار قوی است.
3. محاسبات دقیق علمی نشان می دهند که اثر اتساع زمان در نزدیکی سیاره HIP 13044b تقریبا ناچیز است. بر اساس این محاسبات پیچیده، مقدار این اثر تنها در حد چند میلی ثانیه در سال است – رقمی بسیار کوچک و غیرقابل مقایسه با نسبت خیالی ۲۰ به ۱! (Misner, Thorne & Wheeler, 1973).

به این ترتیب، به وضوح مشخص می شود که ادعای نسبت ۱۰۰ سال زمینی به ۵ سال در HIP 13044b، کاملا بی اساس و نادرست است. این نسبت اغراق آمیز، هیچ پشتوانه علمی ندارد و صرفا زاییده تخیل و شایعه پردازی است.

۴. ردیابی ردپای شایعه: از کجا نشات گرفته است؟

چگونه چنین شایعات علمی، به ویژه شایعاتی با این درجه از جذابیت و فراگیری، شکل می گیرند؟ معمولا، ریشه این شایعات را می توان در دو عامل اصلی جستجو کرد: تفسیر نادرست مفاهیم پیچیده علمی و اغراق رسانه ها. در مورد شایعه HIP 13044b نیز، این دو عامل به وضوح قابل مشاهده هستند:

1.  تعبیر اشتباه از مفهوم اتساع زمان: برخی افراد ممکن است به غلط تصور کنند که هر جرم آسمانی بزرگی، به طور خودکار باعث ایجاد اتساع زمان قابل توجهی می شود. آن ها ممکن است بدون در نظر گرفتن شدت واقعی گرانش و فاصله دقیق سیاره از منبع گرانش، صرفا به جرم کلی ستاره توجه کنند و به نتیجه گیری نادرستی برسند.
2.  تصورات غلط درباره منظومه های سیاره ای: گاهی اوقات، عموم مردم ممکن است تصور کنند که وجود سیاره ای به دور یک ستاره، به نوعی دلالت بر مجاورت آن منظومه با اجرام سنگین دیگر مانند سیاهچاله ها دارد. این در حالی است که در واقعیت، فضا پهناور است و احتمال قرارگیری تصادفی یک سیاره و یک سیاهچاله در همسایگی هم، بسیار پایین است.
3.  تاثیر رسانه های تصویری و داستان های علمی-تخیلی: فیلم های علمی-تخیلی پرطرفدار مانند "Interstellar"، با به تصویر کشیدن جذاب مفهوم اتساع زمان، ممکن است به طور ناخواسته این ذهنیت را در برخی از مخاطبان ایجاد کرده باشند که اتساع زمان شدید، پدیده ای عادی و رایج در کیهان است و در هر نقطه ای از فضا امکان وقوع دارد.

نتیجه گیری: افسانه ای فریبنده، اما دور از واقعیت

پس از بررسی دقیق و علمی، به این باور قطعی می رسیم که ادعای مربوط به سیاره HIP 13044b و اتساع زمان باورنکردنی در آن، کاملا بی اساس و فاقد اعتبار علمی است.

به بیان ساده تر:

1.  سیاره HIP 13044b در نزدیکی هیچ سیاهچاله ای قرار ندارد.
2.  اثر اتساع زمان در این سیاره، بسیار ناچیز و نامحسوس است و به هیچ وجه به نسبت ۲۰ به ۱ نمی رسد.
3.  این شایعه، به احتمال زیاد، ریشه در سوءتفاهم درباره فیزیک نسبیتی، تعمیم های نادرست و بزرگنمایی رسانه ای دارد.

بنابراین، اگر بار دیگر با این خبر جذاب و پرطرفدار در مورد سیاره HIP 13044b یا سیارات مشابه مواجه شدید، با اطمینان خاطر بدانید که با یک افسانه علمی-تخیلی روبرو هستید، نه یک واقعیت علمی! همواره به یاد داشته باشیم که تفکر انتقادی و دانش علمی، بهترین سلاح ما در برابر شایعات و اطلاعات نادرست است. ✅

فهرست منابع

 Einstein, A. (1916). The Foundation of the General Theory of Relativity. Annalen der Physik.

 Klement, R., et al. (2011). HIP 13044b: A Planet Engulfed by a Red Giant? Astronomy & Astrophysics.

 Misner, C. W., Thorne, K. S., & Wheeler, J. A. (1973). Gravitation. Princeton University Press.

محتاج دعاتونم، محمدزاده هستم معلمی ساده