گزارش رونمایی از کتاب تاریخ فرهنگی بندر بوشهر در عصر قاجار

شامگاه ۲۱ بهمن ماه ۱۴۰۳ در مدرسه تاریخی سعادت با حضور جمع کثیری از استادان، نویسندگان و علاقمندان تاریخ و فرهنگ استان بوشهر آیین رونمایی از کتاب تاریخ فرهنگی بندر بوشهر در عصر قاجار نوشته امید زاهد به همت انتشارات شروع و بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر برگزار شد.

در این آیین ابتدا دکتر مشایخی رئیس بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر درباره پیشینه تاریخی و درخشان بوشهر در دوره قاجاریه سخنرانی کرد. دکتر عبدالکریم مشایخی افزود: بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر کتاب های گوناگونی درباره تاریخ و فرهنگ استان بوشهر و خلیج فارس منتشر کرده است و خاطر نشان کرد فراخوان همایش انتخاب کتاب برگزیده در حوزه مطالعات بوشهرشناسی که در هفته بزرگداشت روز ملی بوشهر در اسفندماه سال جاری به همت بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر و سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری بندر بوشهر برگزار خواهد شد، در راستای حمایت و پشتیبانی از این گونه تحقیقات ارزشمند تاریخی می باشد.

عبدالکریم مشایخی شامگاه یکشنبه در آیین رونمایی از دومین کتاب امید زاهد، پژوهشگر حوزه تاریخ با اشاره به عصر رنسانس و تحولات فرهنگی اروپا گفت: وقتی عصر رنسانس در اروپا شروع می شود، شاهد تحولاتی هستیم که منجر به احیا شدن فرهنگ و تمدن یونانی در اروپا شد. آن ها این تحولات را مرهون ارتباط تجاری ایتالیا است که از طریق میلان ارتباطات تجاری خود را با ایران و کشورهای اروپایی توسعه داد.

وی یادآور شد: این تحولاتی که در عرصه فرهنگی و در حوزه های شاعری، نویسندگی، هنر و… در آنجا اتفاق افتاد در پس شکوفایی اقتصادی بود که در اروپا محقق شده بود. درست مانند اتفاقی در بوشهر در دوره قاجاری افتاد. در گزارشی که میرزا حکیم باشی در دوره ناصری در سال ۱۲۹۹ یعنی ۱۴ سال قبل از ترور ناصرالدین شاه نوشته است، در بخشی به بندر بوشهر اشاره و تاکید کرده که با یک سری ملاحظاتی می توان بندر بوشهر را هم ردیف بمبئی دانست.

رئیس بنیاد ایران شناسی شعبه استان بوشهر افزود: همچنین وی در بخشی از این گزارش به تجار بوشهری و تاثیر وجودی آن ها در اقتصاد ایران پرداخته است و وجود آن ها تا بدانجا تاثیرگذار در اقتصاد ایران دانسته که به وضع قوانین پرداخته اند.

مشایخی با تاکید بر اینکه بوشهر دروازه تجارت ایران بوده است، ادامه داد: متمول ترین بندر ایران بوده است و در اقتصاد ایران نقش موثری ایفا می کرده است. بوشهر بندری بوده که در آن دوره نمایندگان سیاسی ۱۰ کشور با اندکی اختلاف زمانی اعم از نمایندگان کشورهای هلند، انگلیس، فرانسه و… در آن حضور داشتند. این نشان از جایگاه والای این بندر در حوزه بین الملل داشته است.

وی تاکید کرد: در مقاله دو صفحه ای آقای ایرانی در خصوص تجار بوشهری، اشاره شده که بوشهر جایگاه رفیع خود را در جهان مدیون این تجار است که ارتباطات تجاری کم نظیری با کشورهای دیگر داشتند و همه آثار ارزشمند فرهنگی را که امروز در این شهر می بینیم، مدیون همین تجار هستیم.

مشایخی سپس به کتاب امید زاهد اشاره و تصریح کرد: او در کتاب «تاریخ فرهنگی بندر بوشهر در عصر قاجار» با اشاره به چاپ و چاپخانه، انتشار روزنامه ، مدارس، کتابفروشی ها، انجمن ها و… تلاش کرده تا شکوفایی فرهنگی این بندر را بازیادآوری و نقش تجار را در این زمینه گوشزد کند. هر چند در این زمینه سیدقاسم یاحسینی، مورخ جنوبی بسیار کار کرده و پیشتاز است. به هر حال این اثر زاهد می خواهد بگوید که ما یک دوره شکوفایی تجاری و اقتصادی را پشت سر گذاشتیم که به دنبال آن بندر بوشهر از نظر فرهنگی و تمدنی شکوفا شد.

در ادامه دکتر عاشوری نژاد استاد دانشگاه، ضمن تقدیر از زحمات امید زاهد، به بخش های مختلفی از کتاب اشاره نمود و این کتاب را از جمله منابع مستند درباره موسسات فرهنگی بوشهر دوره قاجار برشمرد. ستاد بازنشسته تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر نیز که استاد راهنمای امید زاهد در دانشگاه بوده و در نوشتن دو اثری که برگرفته از پایان نامه ارشد او بوده، نقش داشته است، در بخش بعدی این آیین گفت: کتاب زاهد، کتاب ارزشمندی است اما تکرار مکرراتی است که پیش از این به صورت جسته و گریخته در آثار مورخانی چون عبدالکریم مشایخی و سیدقاسم یاحسینی آمده اند اما او تلاش کرده تا اطلاعات را در این حوزه به نسبت آنچه پیش از این در آثار تاریخی آمده، جامع تر بنویسد.

عباس عاشوری نژاد با اشاره به اینکه «تاریخ فرهنگی بندر بوشهر در عصر قاجار» و «تاریخ تمدنی بندر بوشهر در عصر قاجار» هر دو متذکر این نکته هستند که بوشهر در دوره قاجار تاریخ درخشانی داشته است، افزود: این آثار از این نظر می توانند برای من مخاطب تازگی و فایده داشته باشند که آیا در دوره کنونی هم به مانند دوره قاجار فرهنگ بوشهر حال و وضعیت خوبی دارد؟! قطعا پاسخ مثبت نیست.

وی تاکید کرد: تاریخ نشان می دهد که بوشهر از نظر فرهنگی و تمدنی در ایران یک غول بوده است تا جایی که هر نویسنده ای که در باب فرهنگ و تمدن ایران نوشته، بی شک در بخشی از کار خود از بوشهر گفته است. مگر این شهر در جنوب ایران چه داشته که این گونه در متون تاریخی به آن توجه می شده است؟!

عاشوری نژاد یادآور شد: امید زاهد در این اثر به ما کمک می کند تا با تجار بوشهری و ارتباط آن ها با اهل نظر و سیاست آشنا شویم و اینکه این هارمونی چگونه شکل گرفته است! یکی از نکاتی که از این کتاب متوجه شدم این بود که در آن دوره «پول» مورد بحث تجار نبوده و آدم هایی که در مناصب فرهنگی بودند، آدم های بودند که هوش و ذکاوت این کار را داشتند و از جنس فرهنگ بودند. شما در کتاب های مورخان جنوبی در وصف مدرسه سعادت می خوانید که از آبدارچی تا معلمان این مدرسه همه با عشق به فرهنگ نگاه می کردند که نتیجه این عشق هم ظهور آدم های حکیم بود. در این مدرسه هر آدمی راه پیدا نمی کرد، مگر اینکه اهل فرهنگ و ادب باشد.

این نویسنده جنوبی بیان کرد: اگر امروز امید زاهد که کارمند بنیاد ایران شناسی بوشهر است، چنین کتاب را می آفریند به دلیل این است که آدم های استخوان داری چون مشایخی در این بنیاد حضور دارد و او هم میل پیدا می کند که بخواند تا بداند.

دکتر عاشوری نژاد یکی از مشکلات کنونی جامعه را موضوع عدم شایستگی افراد در مقام و جایگاه خود دانست و اشاره کرد در بوشهر عصر قاجار شاهد حضور افرادی هستیم با تحصیلات عالیه که در راس امور فرهنگی در این شهر قرار داشتند و با عشق و علاقه وصف ناشدنی و اندیشه های علمی و کارشناسی شده خدمات ارزنده ای به تاریخ و فرهنگ بوشهر ارائه کردند.

در ادامه امید زاهد نویسنده کتاب، از تلاش ها و زحمات استاد علی هوشمند که به همت او و از روی وطن دوستی و معارف پروری و سخاوتمندی این کتاب منتشر شده است، قدردانی کرد. همچنین وی گفت این کتاب در راستای تحقیقات بوشهرشناسی است.

زاهد افزود این که به تاریخ بوشهر دوره قاجار می پردازیم در واقع به این علت هست که به قول دکتر خیراندیش "آغاز تاریخ توسعه مدنی شهر بوشهر" است و عنوان "بوشهر قاجاری" را برای بررسی این دوره تاریخ بوشهر پیشنهاد کردند و یکی از ویژگی های اصلی بوشهر قاجاری را "تعارض ناشی از همنشینی بی ثبات و شکننده نوگرایی و سنت گرایی دانستند" که شاید یکی جذابیت های تاریخ بوشهر قاجاری همین موضوع باشد.

امید زاهد در ادامه با اشاره به اینکه بندر بوشهر در عصر قاجار دروازه تجارت ایران و در سطح بین المللی مطرح بوده ادامه داد، پیشتر دکتر مشایخی و استاد یاحسینی درباره موضوعات این کتاب تحقیقات گسترده ای انجام دادند؛اما من تلاش کردم با استفاده از اسناد و مطبوعات به ویژه روزنامه مظفری چاپ بندر بوشهر، یادگار جنوب( جنوب)، اصلاح چاپ بمبئی، حبل المتین چاپ کلکته، چهره نما چاپ مصر و دیگر منابع دست اول، موسسات فرهنگی بندر بوشهر در عصر قاجار را معرفی کنم و از خواندنی های جدید در این کتاب می توانم به:

شرح کاملی درباره روزنامه مظفری و زندگی میرزا علی لبیب الملک شیرازی مدیر این روزنامه، اخبار روزنامه مظفری درباره آمریکا، اخبار روزنامه های دوره قاجار درباره مدرسه سعادت، معرفی مدرسه تربیت دومین مدرسه بوشهر دوره قاجار، پیشینه مدارس ارامنه و یهودیان، مدرسه آموزش زبان فرانسه، خبر و خبرنگاری، لژ فراماسونری، وقایع مشروطه و تشکیل انجمن ها از میان اخبار روزنامه مظفری، بررسی تشریفات در بوشهر قدیم و... اشاره نمایم. او همچنین گفت در این کتاب اسناد و تصاویری برای نخستین بار منتشر شده است.

در پایان این آیین، کتاب تاریخ فرهنگی بندر بوشهر در عصر قاجار با حضور آقایان: دانشور مدیرکل آموزش و پرورش استان بوشهر، دکتر مشایخی رئیس بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر، دکتر عاشوری نژاد استاد دانشگاه و نویسنده، دکتر الهیاری استاد دانشگاه خلیج فارس، خلیل موحد استاد دانشگاه، محمد رضا ایرانی مدیر تجارتخانه ایرانی، علی هوشمند مدیر انتشارات شروع رونمایی شد.

گفتنی است این کتاب بر اساس اسناد وزارت خارجه، اسناد کتابخانه ملی، بایگانی تصاویر و عکس بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر و مطبوعات عصر قاجار نوشته شده و چاپ اول این کتاب از سوی انتشارات شروع بوشهر در سال ۱۴۰۳ با قیمت ۳۰۰هزار تومان منتشر و روانه بازار کتاب شده است.

(برگرفته از گزارش های خبرگزاری کتاب ایران، وب سایت خبری خلیج فارس و مطالب نگارنده (امید زاهد)