حقوق بشر و چالش های جهانی شدن (فرصت ها و تهدیدها)

چکیده

جهانی شدن، به عنوان یکی از مهم ترین فرآیندهای قرن بیست و یکم، تاثیرات گسترده ای بر حوزه های مختلف، از جمله حقوق بشر، داشته است. این پدیده از یک سو فرصت هایی برای ارتقای استانداردهای حقوق بشری فراهم کرده و از سوی دیگر، چالش های جدیدی برای حمایت و اجرای آن به وجود آورده است. این مقاله به بررسی تاثیرات جهانی شدن بر حقوق بشر پرداخته و ابعاد مثبت و منفی آن را تحلیل می کند. در نهایت، راهکارهایی برای کاهش تهدیدهای جهانی شدن و استفاده بهینه از فرصت های آن در جهت بهبود وضعیت حقوق بشر ارائه می شود.

واژگان کلیدی: جهانی شدن، حقوق بشر، حاکمیت ملی، سازمان های بین المللی، حقوق اقتصادی و اجتماعی

۱. مقدمه

جهانی شدن به عنوان فرآیندی که مرزهای سنتی میان کشورها را کمرنگ کرده است، پیامدهای گسترده ای در حوزه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به دنبال داشته است. یکی از حوزه های مهمی که از جهانی شدن تاثیر پذیرفته، حقوق بشر است. از یک سو، جهانی شدن موجب گسترش ارزش های حقوق بشری، تقویت نهادهای بین المللی و افزایش آگاهی عمومی نسبت به این حقوق شده است. از سوی دیگر، رشد اقتصاد جهانی، نفوذ شرکت های چندملیتی، گسترش ارتباطات دیجیتال و مداخلات سیاسی کشورهای قدرتمند، چالش های جدیدی برای حمایت از حقوق بشر ایجاد کرده است.

هدف این مقاله، بررسی تاثیر جهانی شدن بر حقوق بشر، ارزیابی فرصت ها و تهدیدهای آن و ارائه پیشنهاداتی برای تقویت حمایت از حقوق بشر در عصر جهانی شدن است.

۲. جهانی شدن و توسعه حقوق بشر

۲.۱. گسترش آگاهی و ترویج استانداردهای حقوق بشر

یکی از مهم ترین پیامدهای جهانی شدن، افزایش آگاهی عمومی نسبت به حقوق بشر است. گسترش رسانه های بین المللی، اینترنت و شبکه های اجتماعی، امکان اطلاع رسانی سریع درباره نقض حقوق بشر را فراهم کرده است (Castells, 2009). این امر به سازمان های حقوق بشری و جامعه مدنی کمک کرده است تا نقض حقوق بشر را افشا کرده و دولت ها را به پاسخگویی وادار کنند.

۲.۲. تقویت نقش سازمان های بین المللی

در نتیجه جهانی شدن، نهادهای بین المللی مانند سازمان ملل متحد، دیوان بین المللی کیفری (ICC) و شورای حقوق بشر نقش پررنگ تری در نظارت بر اجرای حقوق بشر ایفا کرده اند. ایجاد دادگاه های بین المللی و توسعه نظام های نظارتی، ابزارهای موثری برای پیگیری و مقابله با نقض حقوق بشر فراهم کرده است (Donnelly, 2013).

۲.۳. گسترش نظام های حقوقی منطقه ای و بین المللی

یکی از جنبه های مثبت جهانی شدن، شکل گیری نظام های حقوق بشری منطقه ای مانند کنوانسیون اروپایی حقوق بشر (ECHR)، کمیسیون آفریقایی حقوق بشر و حقوق مردم و نظام بین المللی حقوق بشر آمریکا است. این نهادها با تدوین استانداردهای مشترک، امکان اجرای بهتر حقوق بشر را در سطح جهانی افزایش داده اند (Alston & Goodman, 2018).

۳. چالش های جهانی شدن برای حقوق بشر

۳.۱. تضعیف حاکمیت ملی و اجرای نابرابر استانداردهای حقوق بشر

یکی از چالش های مهم جهانی شدن، تضاد میان حاکمیت ملی و مداخلات بین المللی در حوزه حقوق بشر است. برخی کشورها، اجرای استانداردهای حقوق بشری را به عنوان دخالت در امور داخلی خود تلقی کرده و از پذیرش آن سر باز می زنند. در مواردی نیز مداخلات حقوق بشری توسط قدرت های جهانی به عنوان ابزاری برای اعمال نفوذ سیاسی مورد استفاده قرار گرفته است (Koskenniemi, 2002).

۳.۲. نقش شرکت های چندملیتی و چالش های حقوق اقتصادی و اجتماعی

رشد شرکت های چندملیتی در عصر جهانی شدن، چالش های جدیدی را برای حقوق اقتصادی و اجتماعی ایجاد کرده است. بسیاری از این شرکت ها، به دلیل عدم نظارت کافی، حقوق کارگران را نقض کرده و موجب تخریب محیط زیست شده اند. فقدان سازوکارهای موثر برای پاسخگویی این شرکت ها یکی از مشکلات اساسی در زمینه حقوق بشر است (Ruggie, 2011).

۳.۳. افزایش نابرابری های اقتصادی و اجتماعی

جهانی شدن، علیرغم برخی مزایای اقتصادی، موجب افزایش نابرابری های اجتماعی شده است. اختلاف طبقاتی، بهره کشی از نیروی کار ارزان در کشورهای در حال توسعه و عدم دسترسی برابر به منابع اقتصادی از جمله چالش هایی است که جهانی شدن برای حقوق بشر ایجاد کرده است (Stiglitz, 2002).

۳.۴. تهدیدهای دیجیتال و نقض حریم خصوصی

گسترش فناوری های دیجیتال و اینترنت، فرصت های زیادی برای آزادی بیان فراهم کرده است، اما همزمان تهدیدهایی را نیز برای حریم خصوصی و امنیت اطلاعات به وجود آورده است. دولت ها و شرکت های فناوری به بهانه های امنیتی، آزادی های دیجیتال شهروندان را محدود کرده و به اطلاعات شخصی آن ها دسترسی پیدا می کنند (Zuboff, 2019).

۴. راهکارهای تقویت حمایت از حقوق بشر در عصر جهانی شدن

۴.۱. تنظیم مقررات بین المللی برای شرکت های چندملیتی

برای کاهش نقض حقوق بشر توسط شرکت های چندملیتی، لازم است نظام های نظارتی بین المللی قوی تری ایجاد شود. اصول راهنمای سازمان ملل در زمینه تجارت و حقوق بشر (UNGPs) می تواند به عنوان مبنایی برای تنظیم مقررات الزام آور در این زمینه مورد استفاده قرار گیرد (Ruggie, 2011).

۴.۲. تقویت نقش نهادهای حقوق بشری منطقه ای و بین المللی

تقویت نهادهای حقوق بشری مانند دادگاه های بین المللی و کمیسیون های حقوق بشر منطقه ای می تواند به اجرای موثرتر استانداردهای حقوق بشری کمک کند. همچنین، ایجاد ضمانت های اجرایی قوی تر برای تصمیمات این نهادها ضروری است (Alston & Goodman, 2018).

۴.۳. توسعه چارچوب های قانونی برای حمایت از حقوق دیجیتال

با توجه به تهدیدهای جهانی شدن در حوزه فناوری، تدوین قوانین بین المللی برای حفاظت از حریم خصوصی و امنیت داده ها ضروری است. ایجاد منشور جهانی حقوق دیجیتال می تواند گامی موثر در این راستا باشد (Zuboff, 2019).

۵. نتیجه گیری

جهانی شدن تاثیرات عمیقی بر حقوق بشر داشته و در عین ایجاد فرصت های جدید، چالش های مهمی را نیز به دنبال آورده است. برای بهره گیری از مزایای جهانی شدن در راستای حمایت از حقوق بشر، لازم است مقررات بین المللی بهبود یابد، نقش نهادهای حقوق بشری تقویت شود و نظارت بیشتری بر فعالیت های شرکت های چندملیتی صورت گیرد. در نهایت، تحقق حقوق بشر در عصر جهانی شدن نیازمند همکاری بین المللی، شفافیت و افزایش مسئولیت پذیری دولت ها و شرکت ها است.

منابع

 • Alston, P., & Goodman, R. (2018). International Human Rights. Oxford University Press.

 • Castells, M. (2009). Communication Power. Oxford University Press.

 • Donnelly, J. (2013). Universal Human Rights in Theory and Practice. Cornell University Press.

 • Koskenniemi, M. (2002). The Gentle Civilizer of Nations. Cambridge University Press.

 • Ruggie, J. (2011). Just Business: Multinational Corporations and Human Rights. W.W. Norton.

 • Stiglitz, J. (2002). Globalization and Its Discontents. W.W. Norton.

 • Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism. PublicAffairs.