چالش های اجرای حقوق بشر در نظام های حقوقی ملی و بین المللی

چکیده

حقوق بشر به عنوان یکی از اساسی ترین اصول حاکم بر نظام های حقوقی ملی و بین المللی، همواره با چالش های متعددی در زمینه اجرا و تحقق مواجه بوده است. این مقاله با بررسی موانع حقوقی، سیاسی و فرهنگی اجرای حقوق بشر، به تحلیل نقش دولت ها، نهادهای بین المللی و جامعه مدنی در تضمین رعایت این حقوق می پردازد. در این راستا، علاوه بر بررسی تعهدات بین المللی دولت ها، محدودیت های اعمال این تعهدات در سطح داخلی نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است. روش تحقیق به کاررفته در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و از منابع معتبر علمی و حقوقی بهره برده شده است.

واژگان کلیدی: حقوق بشر، اجرای حقوق بشر، نظام حقوقی ملی، سازمان های بین المللی، جامعه مدنی

۱. مقدمه

حقوق بشر مجموعه ای از اصول و قواعدی است که کرامت انسانی را به رسمیت شناخته و از آن حمایت می کند. با این حال، اجرای این حقوق در سطح ملی و بین المللی با موانع گوناگونی همراه است. بسیاری از کشورها، علیرغم پذیرش اسناد حقوق بشری، در اجرای تعهدات خود با محدودیت های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مواجه هستند. از سوی دیگر، نهادهای بین المللی نظیر سازمان ملل متحد نیز با چالش هایی در اعمال مکانیزم های نظارتی و اجرایی مواجه اند. هدف از این پژوهش، بررسی موانع موجود و ارائه راهکارهایی برای بهبود اجرای حقوق بشر در سطح داخلی و بین المللی است.

۲. چارچوب نظری حقوق بشر و تعهدات دولت ها

حقوق بشر از منظر حقوق بین الملل، مجموعه ای از قواعد الزام آور است که دولت ها را به رعایت، حمایت و تحقق آن ها متعهد می سازد. بر اساس نظریه «سه گانه تعهدات» (Triple Obligation) دولت ها موظف به:

۱. احترام به حقوق بشر و عدم نقض آن؛

۲. حمایت از حقوق بشر در برابر نقض توسط اشخاص ثالث؛

۳. تحقق حقوق بشر از طریق ایجاد بسترهای قانونی و اجرایی مناسب.

از مهم ترین اسناد بین المللی در این زمینه می توان به اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸)، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (۱۹۶۶)، و میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (۱۹۶۶) اشاره کرد که چارچوب کلی تعهدات دولت ها را مشخص می کنند (Nowak, 2005).

۳. چالش های اجرای حقوق بشر در سطح ملی

۳.۱. موانع حقوقی و قانونی

در بسیاری از کشورها، تعارض میان قوانین داخلی و تعهدات بین المللی موجب عدم اجرای موثر حقوق بشر می شود. برخی کشورها در پذیرش و اجرای معاهدات بین المللی با محدودیت های قانونی مواجه اند. به عنوان مثال، در نظام های حقوقی دوالیزم، اجرای تعهدات بین المللی مستلزم تصویب قوانین داخلی است که این امر فرآیند اجرا را پیچیده تر می سازد (Klabbers, 2013).

۳.۲. موانع سیاسی و حکومتی

دولت ها بسته به شرایط سیاسی خود ممکن است به اجرای حقوق بشر تعهدی نداشته یا در اجرای آن تعلل کنند. در حکومت های اقتدارگرا، حقوق بشر اغلب به دلایل امنیتی یا سیاسی نادیده گرفته می شود. همچنین، نبود اراده سیاسی برای اصلاحات حقوق بشری یکی از موانع اصلی در بسیاری از کشورها محسوب می شود (Donnelly, 2013).

۳.۳. موانع فرهنگی و اجتماعی

نگرش های فرهنگی نیز در اجرای حقوق بشر تاثیرگذارند. در برخی جوامع، ارزش های سنتی ممکن است با اصول حقوق بشری در تعارض باشند. به عنوان مثال، در برخی کشورها موضوعاتی نظیر حقوق زنان و آزادی بیان با مقاومت های فرهنگی روبه رو هستند (Sen, 1999).

۴. چالش های اجرای حقوق بشر در سطح بین المللی

۴.۱. عدم اجرای موثر تصمیمات نهادهای بین المللی

اگرچه نهادهای بین المللی مانند شورای حقوق بشر و دادگاه های بین المللی در نظارت بر رعایت حقوق بشر نقش مهمی دارند، اما در بسیاری از موارد، تصمیمات آن ها ضمانت اجرایی قوی ندارند. به عنوان مثال، احکام دیوان کیفری بین المللی (ICC) در بسیاری از موارد توسط دولت های متهم نادیده گرفته شده است (Cassese, 2008).

۴.۲. موانع حاکمیت ملی و اصل عدم مداخله

یکی از چالش های اساسی در اجرای حقوق بشر، تعارض میان حاکمیت ملی و مداخله بین المللی است. بسیاری از دولت ها اجرای استانداردهای بین المللی حقوق بشر را به عنوان دخالت در امور داخلی خود تلقی می کنند و از پذیرش توصیه های بین المللی سر باز می زنند (Koskenniemi, 2002).

۴.۳. تبعیض در اجرای حقوق بشر در سطح جهانی

برخی کشورها به دلیل نفوذ سیاسی و اقتصادی خود، از نظارت بین المللی مصون می مانند، در حالی که سایر کشورها با فشارهای شدیدی روبه رو می شوند. این مسئله منجر به عدم اجرای یکسان استانداردهای حقوق بشر در سطح بین المللی می شود (Sikkink, 2011).

۵. نقش جامعه مدنی و سازمان های غیردولتی

سازمان های غیردولتی (NGOs) و جامعه مدنی نقش کلیدی در اجرای حقوق بشر دارند.

این سازمان ها با نظارت بر عملکرد دولت ها، اطلاع رسانی و حمایت از قربانیان نقض حقوق بشر، زمینه را برای اجرای بهتر این حقوق فراهم می کنند. به عنوان مثال، سازمان هایی مانند عفو بین الملل (Amnesty International) و دیده بان حقوق بشر (Human Rights Watch) در افشای نقض حقوق بشر نقش مهمی دارند (Clark, 2001).

منابع: 

 • Cassese, A. (2008). International Criminal Law. Oxford University Press.

 • Clark, A. M. (2001). Diplomacy of Conscience: Amnesty International and Changing Human Rights Norms. Princeton University Press.

 • Donnelly, J. (2013). Universal Human Rights in Theory and Practice. Cornell University Press.

 • Klabbers, J. (2013). International Law. Cambridge University Press.

 • Koskenniemi, M. (2002). The Gentle Civilizer of Nations: The Rise and Fall of International Law 1870–1960. Cambridge University Press.

 • Nowak, M. (2005). U.N. Covenant on Civil and Political Rights: CCPR Commentary. N.P. Engel.

 • Sen, A. (1999). Development as Freedom. Oxford University Press.

 • Sikkink, K. (2011). The Justice Cascade: How Human Rights Prosecutions Are Changing World Politics. W.W. Norton & Company.