پروین اعتصامی ؟

 پروین اعتصامی ، فرزند یوسف اعتصامی آشتیانی 《اعتصام الملک 》 است که مجله ی " بهار " از دستاوردهای ادبی اوست . ترجمه های چندی نیز از او باقی است که به گفته ی اهل ادب از تسلط وی بر فن ترجمه حکایت می کند . پروین در 25 اسفند 1285 در تبریز به دنیا آمد . در کودکی با پدر مقیم تهران شد و عمر کوتاه خود را در این شهر گذراند . ادبیات فارسی و عربی را نزد پدر آموخت و از نوجوانی به سرودن شعر پرداخت . بی گمان محفلهای ادبی که در خانه ی آنان برگذار می شد و کسانی چون محمد تقی بهار در آن حضور داشته اند ، در تشویق او به سرودن شعر موثر بوده است .

چنان که نقل می شود به ندرت در جرگه ی سایر اطفال وارد می شد ؛ کمتر سخن میگفت و بیشتر فکر میکرد ، پس از اتمام دوره ی مدرسه ی دخترانه ی آمریکایی ، چندی در همانجا به تدریس پرداخت . پدر پروین ، به چاپ دیوان وی پیش از ازدواج ، روی خوش نشان نمی دهد " مبادا کوته نظران و بدخواهان ، نشر دیوان را وسیله ی تبلیغ برای ازدواج پروین تلقی یا قلمداد نمایند " 

 پروین در 19 تیرماه 1313 با پسر عموی پدر خود ازدواج می کند که پس از دو ماه و نیم اقامت در خانه ی شوهر ، به جدائی می انجامد . پروین ، اگرچه این پیش آمد را با متانت می پذیرد اما بی گمان در روح شاعرانه ی او تاثیر می نهد . پس از جدائی ، یوسف اعتصامی به چاپ دیوان دخترش اقدام می کند . به سال 1315 وزارت معارف آن زمان ، نشان درجه سه ی علمی برای پروین می فرستد که شاعر با ذکر اینکه : شایسته تر از من بسیارند " نشان را باز پس می گرداند .

روز سوم فروردین 1320 ، بدون سابقه ی بیماری ، در بستر می افتد و شب شنبه 16 فروردین همان سال بدرود حیات می گوید . روانش شاد ... بر دیوان پروین ، گهگاه پیشگفتارهائی آمده است به قلم مردان اهل ادب ، از نظرگاه شعر شناسی به منظور برسی چند و چون شعرهای این بانوی شاعر . در این باره سیمین بهبهانی می گوید : از شاعری می نویسم که شاید نخستین داعیه شعر را در من پرورده باشد . شاعری که برای سنگ مزارش زار گریسته ام و بسیار گریسته ام . شاعری که مرثیه ای را که برای پدرش سروده بود به جای مرثیه ای که برای پدرم نسروده بودم ، خوانده و موییده ام ، شاعری که بر هر یتیم ، هر بینوا ، هر دردمند ، هر گرگ بیابان هر سگ پاسبان و هر موش و هر گربه و هر جسد مومیایی گریسته است . شاعری که انسان و انسانیت را سروده است . زنی ، آزرمگینی ، عارفی ، اندیشمندی و ، آنگاه ، شاعری که دلش را در سطور ش میخوانی و رنجش را در شعرش میبینی و به راستی : ... گرچه جز تلخی از ایام ندید. ....هرچه خواهی سخنش شیرین است...

از گلی می نویسم که چهره ی بی پیرایه در سایه حجب نهان کرده بود و لعلی که با درخشش سرخ خویش سخن از شرم می گفت و مرغی که به هوای نسیم گلی به چمن میرفت و سرانجام از آرزوها ، از شوی و از زندگی چندان نصیب یافت که بگوید .

ای گل تو ز جمعیت گلزار چه دیدی ؟

.... جوان مرد و جوانمرگی مرگ فرصت هاست ، خاصه آنگاه که نیروی بالندگی باشد و رستنگاه به آئین . و در این هنگام دریغ از نهالی که تندبادش برکند یا آفت دی و تیرش پژمرده کند .

به نوجوانی خود دیدمش . با مادرش خانه ی ما آمد به دیدار مادرم . و این در ماه اسفند بود و به نیمه فروردین . ماهی پس از آن دیدار ، به بیماری حصبه درگذشت . نخستین شعری را که سروده بودم و مادرم آن را دستکاری کرده بود برایش خواندم . مرا بوسید و برایم آرزوی توفیق کرد . پوستی سپید و گونه هایی گلرنگ و شاداب و دهانی کوچک و لب هایی پر داشت ، و چشم هایی آرام ، با نگاهی نه در مسیر موازی . در جوانی تاثیری از او در کار خویش داشتم . میخواستم جای خالی او را پر کرده باشم . در آن هنگام او برایم نهایت اعتلای یک شاعر بود و در ذهنم این واقعیت نمی گنجید که هرکس باید جای خود را پر کند ، نه جای دیگری را . دو سه سالی گذشت تا توانستم تنش این تاثیر را وانهم... در هرصورت حجم کار پروین نشان از فعالیت مداوم این شاعر دارد زیرا اگر عمر شاعری او را 17 سال از 18 تا 35 سالگی حساب کنیم طی این هفده سال 209 قطعه و مثنوی و قصیده سروده است که ، به طور متوسط هرسال میان یازده تا سیزده شعر _ که تعداد ابیات آنها نیز کم نیست . نتیجه کار اوست ؟ البته این را امتیاز شعرش نمی دانم زیرا حجم دیوان حافظ به مراتب کمتر از بعضی شاعران است و ارزش او نیاز اشارت ندارد . یادآوری حجم کار پروین از آن روست که دانسته شود تا چه حد به کار خود علاقه مند بوده است و تا چه میزان آن را به طور مدام دنبال کرده است .....

نقل از دیوان پروین اعتصامی تدوین احمدکریمی مقدمه سیمین بهبهانی چاپ 1371