گفت و گویی با مهدی سلمانی در موضوع ریش تراشی

گفت و گویی با مهدی سلمانی از پژوهشگران جوان حوزه دینی و حقوقی

موضوع : ریش تراشی

آیا تراشیدن ریش حرام است ؟

خیر هیچ دلیل منطقی و فقهی و شرعی نداریم پس حرام نیست .

اما نظر فقها متفاوت است ، این را چگونه ارزیابی می کنید ؟

باشد هیچ موردی ندارد بگویید نقد میکنیم . شاید حرفشان حجت باشد اما حجت را هم میشود نقد کرد . این مسئله بین فقها اختلاف است بعضی از فقها می گویند حرام ولی بعضی از فقها هم حرام نمیدانند مانند علامه طباطبایی ، آیت الله خویی ، آیت الله شیخ یوسف صانعی ، شهید صدر و...بنده هم تراشیدن ریش را حرام نمیدانم چون نه عقلی است ، نه شرعی است و نه فقهی .

بسیار عالی چندین سوال دارم که خوشحال می شوم نظر و نقد شما را بدانم .

۱) بعضی از فقها می گویند : طبق سوره نساء آیه 118 «فلیغیرن خلق الله » ؛ تراشیدن ریش تغییر خلقت به شمار می آید پس حرام است . نظر شما چیست ؟

اولا مغالطه استنباط نادرست است . این نتیجه گیری به طور منطقی از متن آیه حمایت نمی شود با اینکه آیه به مفهوم تغییر در خلقت اشاره دارد ، اما تفسیر و کاربرد آن در زمینه تراشیدن ریش نیازمند استدلال های منطقی است که هیچ منطقی ندارد چون عقل سلیم نمی پذیرد زیرا تغییر در ظاهر ( مثل تراشیدن ریش ) به هیچ عنوان به معنای تغییر در خلقت نیست .

دوما مغالطه استناد به متن مقدس بدون تفسیر است . تنها به یک جمله از آیه استناد شده و زمینه و تفسیر آن نادیده گرفته شده است در حالی که برای فهم صحیح یک آیه ، باید به تفسیر جامع و سیاق کلی آیات توجه کرد زیرا ممکن است آیه در شرایط خاصی نازل شده باشد که به تراشیدن ریش ارتباطی نداشته باشد .

۲) بعضی از فقها می گویند در روایاتی امر شده به بلند گذاشتن ریش و زدن سبیل ها و از تشبیه به یهود و مجوس نهی گردیده است . نظر شما چیست ؟

اولا مغالطه تعمیم نادرست است . استناد به روایات خاص برای تعمیم به همه افراد و شرایط نادرست است ، این روایات ممکن است در زمان خاصی و برای گروه خاصی بیان شده باشند و نمی توان بر اساس یک یا چند روایت ، رفتارهای فردی را در تمام زمان ها و مکان ها قضاوت کرد بلکه باید به زمینه ها و شرایط فرهنگی و اجتماعی هم توجه کرد و از دیدگاه فلسفی هم تعمیم جز به کل مغالطه است .

دوما استدلال باید منطقی باشد بسیاری از افراد ممکن است ریش نگذارند یا سبیل خود را کوتاه کنند و در عین حال به اصول دین پایبند باشند . اگر شک دارید هزاران نمونه را می آورم که یک نمونه اش خودم هستم که پایبند به اسلام و احکام هستم اما بعضی از گفته های مراجع و فقها را عقلانی و شرعی نمیدانم . رفتارهای فردی نباید به عنوان نشانه ای از ایمان یا کفر در نظر گرفته شوند . ایمان افراد به عوامل متعددی بستگی دارد که فراتر از ظاهر آنهاست .

۳) بعضی از فقها می گویند : در روایاتی معروف به جعفریات آمده است که تراشیدن ریش مثله کردن است و هر کس مثله کند ، لعنت خدا بر او باد . نظر شما چیست ؟

تعمیم نادرست است . نتیجه گیری که تراشیدن ریش به مثله کردن تشبیه شده ممکن است بر اساس یک مورد خاص باشد و به طور کلی قابل تعمیم به تمامی افراد نیست . جز به کل مغالطه است . مثله کردن به معنای آسیب زدن به بدن است و تراشیدن ریش به خودی خود نمی تواند به این معنا باشد چون ضرری به پوست صورت ندارد . این ها فرق دارند . یعنی تفاوت این را نمیدانند ؟ به قول ما شاعران :
میان ماه من تا ماه گردون
تفاوت از زمین تا آسمان است


۴) بعضی از فقها می گویند : روایاتی که دلالت دارند بر این که سلوک و مسلک دشمنان دین جایز نمی باشد که ریش تراشی از جمله آن ها محسوب می شود پس حرام است . نظر شما چیست ؟

قطعا قبول ندارم . بیان اینکه آنچه ما به عنوان احکام دین امروزه با آن مواجهیم در بیش از ۹۰ درصد موارد برداشت ما از دین است نه عین دین . لذا ممکن است بعدا بفهمیم خطا کردیم یا در همین حال حاضر در نزد دیگری که او هم دین شناس و فقیه است این حکم از دین دانسته نشده باشد اقلا به شکلی که کارشناس دیگر قائل به آن حکم شرعی هست . این گزاره تراشیدن ریش به معنای پیروی از دشمنان دین است ، نیازمند تعریف واضحی از " دشمنان دین " و مشخص کردن اینکه چرا این عمل ، به چنین گروه هایی مرتبط است ؟! دارد . ممکن است افرادی که ریش نمی گذارند ، دلایل فرهنگی ، اجتماعی یا شخصی داشته باشند که به هیچ عنوان به دشمنی با دین مربوط نمی شود . پس این حرف ها سندیت ندارد و رایگان است . برخی از رفتارها و عادات ممکن است تحت تاثیر فرهنگ ها و زمان ها باشند نه به دلیل دشمنی با دین . رفتارهای ظاهری مانند تراشیدن ریش می تواند به سلیقه شخصی یا نیاز به تطابق با محیط اجتماعی مربوط باشد و نباید به سادگی با مفهوم دشمنی با دین مرتبط شود . در دین اسلام ، نیت فرد در انجام یک عمل بسیار مهم است و اعمال باید با نیت خالص انجام شوند ، اگر فردی ریش خود را به دلایلی غیر از دشمنی با دین تراشیده باشد ، نمی توان او را به سادگی به عنوان پیرو دشمنان دین در نظر گرفت .


۵) بعضی از فقهای دیگر می گویند : پیامبر (ص ) در خطاب به دو پیام آور کسری فرمود : وای بر شما ! چرا این گونه هستید ؟ آن دو گفتند : پادشاه ما را این گونه امر کرده ، پیامبر فرمود : اما پروردگار من امر فرموده که ریشم را بگذارم و سبیل هایم را کوتاه کنم . نظر شما چیست ؟

گویندگان این فتوا به واقعه ای تاریخی اشاره می کنند تا نتیجه گیری کنند که تراشیدن ریش نادرست است ، اما این واقعه خاص ممکن است تنها در آن زمان و شرایط خاص معنای خاصی داشته باشد درست مانند اینکه قبلا رسم بود که دختران سیبیل شان را کوتاه نکنند اما الان زمانه فرق کرده است و تعمیم یک واقعه تاریخی به شرایط معاصر نادرست است و مردم قبول ندارند . باید به بافت اجتماعی و فرهنگی زمان پیامبر (ص) توجه کرد و از آن نمی توان نتیجه گیری های کلی کرد . هیچ دلیلی در این فتوایی که کفتبد برای اثبات ارتباط بین تراشیدن ریش و نادرستی آن در دین ارائه نشده است و نظر شخصی شان است . برای اثبات اینکه تراشیدن ریش به معنای پیروی از دشمنان دین است ، نیاز به شواهد مستند و منطقی است که در این متن وجود ندارد . یک مثال که نقیض آن است را دقت کنید ، میگویند دشمنان دین ، ریش تراشی میکنند بعد می گویند هر کسی که ریش تراشی کند ، دشمن دین است ، پس خود را شبیه دشمنان دین نکنید . حالا اگر یک بنده خدایی مثل بنده بگوید دشمنان دین ، سرویس بهداشتی و حمام و ... هم میروند ، خب شما هم نروید . غذا میخورند پس شما هم نخورید و هزاران مثال ساده که نظرات آنها را نقص میکند الان فتوا صادر شد دیگه ، سرویس بهداشتی بروید دشمن دین هستید . تا آخر عمرتان ، سرویس بهداشتی نمی روید ؟ آیا عقلانی است ؟


۶) بعضی از فقها می گویند : امام علی ( ع ) فرمودند : اقوامی بودند که ریش تراشی نمودند و سبیل ها را گذاشتند ، پس مسخ شدند . نظر شما چیست ؟

ادعای مسخ شدن اقوام به دلیل ریش تراشی نیازمند شواهد مستند و قابل قبول است که در علم فقه و تاریخی ، هیچ مدرکی مبنی بر مسخ شدن افراد به دلیل یک عمل ظاهری وجود ندارد . متن ها هم طبق شرع ، حمل میشوند بنابراین این گفته ها اساس علمی ندارد ، گفته ای هم که اساس علمی نداشته باشد به عبارتی ساده یعنی از امیرالمومنین نبوده بلکه به امیرالمومنین نسبت داده شده است و یا تفسیر دیگری دارد که می تواند هیچ ربطی به این نداشته باشد . پس این روایت به یک عمل خاص اشاره دارد و از دیگر عوامل موثر در سرنوشت اقوام چیزی عنوان نشده ، سرنوشت یک قوم به خودشان بستگی دارد و نمی توان آن را به یک عمل ظاهری نسبت داد . در ضمن هیچ نص صریحی در قرآن و احادیث معتبر نیست که حرام بدانند پس حرام نیست . پس بنده مهدی سلمانی به عنوان پژوهشگر حوزه دینی و حقوقی ، تراشیدن ریش را به هیچ عنوان حرام نمیدانم زیرا دلیل عقلی و منطقی و شرعی ندارد . والسلام نامه تمام .

بسیار متشکرم از شما ، ممنون از اینکه دعوت مارا پذیرفتید و از فرمایشات شما استفاده کردیم .

سپاسگزارم از فرصت گفت و گویی که ایجاد کردید . تشکر .