مقیاس تصمیم گیری انسان و ماشین (Scale of Human-Machine Decision Making)

باسمه تعالی

انسان و ماشین ظرفیت های تصمیم گیری متفاوتی دارند که هر کدام در محیط خاص بهتر از دیگری عمل می کند. در محیط های عملیاتی بی ثبات[1]، مشکوک[2]، پیچیده[3]و مبهم[4] (VUCA)، نیاز است تا مدیران با آگاهی و هوش خود، تصمیم گیری کنند. برای مدیران عملیاتی، تصمیم گیری می تواند یک هنر تلقی شود، نه علم. با این حال، علم می تواند هنر آنان را برای اتخاذ تصمیمات به موقع، آگاهانه و موثر تکمیل کند.

سطوح پیچیدگی

از تصمیم گیری انسان تا تصمیم گیری مستقل ماشین ها، هر مرحله نشان دهنده سطح متفاوتی از استقلال و پیچیدگی است. با پیشرفت فناوری، مرزهای بین تصمیم گیری انسان و ماشین محو خواهد شد. در نتیجه سوالات مهمی در مورد اخلاق، مسئولیت پذیری و آینده تصمیم گیری ایجاد می شود. تصمیم گیری انسانی و تصمیم گیری ماشینی را می توان بصورت پیوستار لغزشی درک کرد. با سطوح و عوامل مختلفی که بر فرایند تاثیر می گذارد. عوامل وضعیتی، عوامل زمانی، عوامل اطلاعاتی (داده ها)، عوامل فناوری، عوامل قانونی، عوامل خطر و عوامل اعتماد، همگی در تعیین محل تصمیم گیری در این پیوستار نقش دارند.

تصمیم گیری انسانی

در یک طرف این پیوستار تصمیم گیری فقط به وسیله انسان انجام می شود، افراد تصمیم گیرنده بر شهود، قضاوت، تجربه و آموزش های خود متکی هستند. در محیط های نامطمئن و رقابتی، شهود پاسخ های سریع و غریزی را امکان پذیر می کند که می تواند سودمند باشد. برای کمک به بهینه سازی انرژی، مغز انسان از میانبرهای شناختی یا اکتشافی استفاده می کند که راهبردهای ذهنی هستند که مشکلات پیچیده را ساده می کنند و امکان تصمیم گیری سریعتر را فراهم می کنند. در حالی که این میانبرها به خوبی کار می کنند اما در مواجهه با موقعیت های تازه یا مبهم می توانند منجر به خطا شوند.

عامل دیگری که بر تصمیم گیری انسان تاثیر می گذارد و می تواند کیفیت آن را کاهش دهد، سوگیری شناختی است. سوگیری های شناختی از گرایش های ذاتی در تفکر انسان است که می تواند منجر به انحراف از قضاوت عقلانی شود. بیش از 100 سوگیری شناختی شناسایی شده است. در زمینه سازمانی، سوگیری اقتدار ناشی از سلسله مراتب سفت و سخت نیز ممکن است تاثیر قابل توجهی داشته باشد. عوامل موقعیتی مانند پیچیدگی تصمیم، پیامدهای بالقوه و در دسترس بودن اطلاعات، همگی بر کیفیت تصمیم گیری انسان تاثیر می گذارند. اضطرار یا محدودیت های زمانی نیز می تواند بر سرعت و دقت تصمیم های گرفته شده توسط انسان تاثیر بگذارد.

تصمیم گیری انسانی-ماشینی

در میانه پیوستار تصمیم گیری انسان-ماشین شامل ترکیبی از ورودی انسانی و تحلیل ماشین می شود. انسان متن، اهداف و محدودیت ها را به ماشین می دهد و ماشین پردازش داده ها، تعریف الگوها و ارائه پیشنهادها را انجام می دهد. این روش همکارانه مزایا و نقاط قوت ماشین و انسان را برای رسیدن به تصمیمات آگاهانه و کارآمدتر ترکیب می کند. بنا به گفته هافمن: «انسان ها در توانایی خود در بداهه پردازی و استفاده از روش های انعطاف پذیر، قضاوت و استدلال استقرایی از ماشین ها پیشی می گیرند و ماشین ها در واکنش سریع، انجام کارهای تکراری و معمولی و استدلال قیاسی از انسان ها بهتر عمل می کنند».

اعتماد نقش مهمی در تعیین سطح استقلال اعطا شده به ماشین ها در تصمیم گیری دارد. اعتماد به فناوری تحت تاثیر عواملی مانند قابلیت اطمینان، شفافیت، مسئولیت پذیری و ملاحظات اخلاقی است. این که سامانه های هوش مصنوعی نمی توانند نحوه تصمیم گیری خود را توضیح دهند یکی از عواملی است که اعتماد را ضعیف می کند. اعتماد در تیم های انسان-ماشین اینگونه تعریف شده است «تمایل یک طرف برای آسیب پذیر بودن در برابر اقدامات طرف دیگر بر اساس این انتظار که طرف مقابل، بدون توجه به توانایی نظارت یا کنترل آن طرف، اقدام خاصی را انجام دهد که برای اعتمادکننده مهم است». همانطور که ماشین ها توانایی خود را در تصمیم گیری دقیق نشان می دهند، اعتماد به قابلیت های آنها افزایش می یابد و به ناچار منجر به افزایش استقلال آن ها می شود. به هرحال اعتماد شکننده است و می تواند به راحتی توسط خطاها، سوگیری ها یا عدم درک انسان از نحوه تصمیم گیری ماشین ها از بین برود.

تصمیم گیری ماشینی

در طرف دیگر پیوستار تصمیم گیری خودمختار ماشین قرار دارد. در این سناریو ماشین ها کنترل کاملی بر فرایند تصمیم گیری از جمع آوری داده و تحلیل آن تا پیاده سازی اقدام دارند. ماشین های خودمختار ظرفیت یادگیری از تجربیات، سازگاری با شرایط متغیر و تصمیم گیری بدون دخالت انسان را دارند. این سطح از خودمختاری نگرانی های اخلاقی و قانونی را ایجاد می کند، زیرا ماشین ها ممکن است همیشه ارزش های انسانی را در اولویت قرار ندهند یا تاثیر اجتماعی گسترده تر تصمیم های خود را در نظر نگیرند. تصمیم گیری خودمختار ماشین ها یک زمینه پیچیده و در حال تحول است که دارای مراحل و سطوح مختلف خودمختاری است. در پایین ترین سطح، ماشین ها طوری برنامه ریزی می شوند که از قوانین و الگوریتم های از پیش تعریف شده پیروی کنند و بر اساس مجموعه ای از معیارهای از پیش تعیین شده تصمیم گیری کنند. وقتی ماشین ها پیچیده تر می شوند، می توانند از داده ها یاد بگیرند، الگوها را تشخیص دهند و بدون دستورالعمل های مشخص پیش بینی کنند. الگوریتم های یادگیری ماشین، آن ها را قادر می سازد تا قابلیت های تصمیم گیری خود را در طول زمان بهبود بخشند که منجر به سطوح بالاتری از خودمختاری می شود.

در بالاترین سطح خودمختاری ماشین ها ظرفیت خود یادگیری، خود بهینه سازی و بهبود بخشیدن به فرایندهای تصمیم گیری خود را دارند. سامانه های خودمختار می توانند با اطلاعات جدید، رخدادهای پیش بینی نشده و محیط های متغییر سازگار شده و بدون نیاز به نظارت انسان بی درنگ تصمیم گیری کنند.

کانال حکومت الکترونیک (در پیام رسان بله):

https://ble.ir/electronicgovernment (آدرس در صفحه مرورگر کپی شده یا در پیام رسان بله جستجو شود)

کانال موسسه مشاوره مدیریت نگاه (در پیام رسان تلگرام):

https://t.me/Institute_Consulting_Negah

[1] Volatile

[2] Uncertain

[3] Complex

[4] Ambiguous

منابع

Decision-making: How do human-machine teamed decision-makers, make decisions? Jane Walker and Lucy Smeddle, (May, 2024).