اثر گوگول بر عملکرد مغز
اثر گوگل! گوگل چگونه ما را فراموشکار می کند؟
■این روزها گوگل یا همان موتور جست وجوی اینترنت، به لطف انحصار کامل آن در فناوری موتورهای جست وجو به حدی از قابلیت و توانایی رسیده است که هر روز میلیاردها درخواست جست وجو را پاسخ می دهد. این جست وجوها طیف وسیعی از موضوعات را شامل می شوند؛ از توطئه ها، خبرهای بی اهمیت در مورد ستارگان سینما، مقایسه ها، ارزیابی های قابل استناد، میم ها، موضوعات علمی و رستوران های اطراف گرفته تا ترجمه ها، فرهنگ های لغت، مقاله هایی در نقد خود گوگل و سوالات عجیبی مانند دلیل تنفر ما از فهرست های طولانی وقتی که موارد آن با کاما جدا شده باشند و همه سوال های احمقانه و سخیفی که فقط باعث می شود کارمندان گوگل سر خود را از شرم تکان دهند و وجدان نسل بشر زیر سوال برود.
□در عصر مدرن، با گسترش اینترنت، کتابخانه های قدیمی به گونه ای دیگر توسعه یافته و جای خود را به منابع اینترنتی داده اند. برای دسترسی به این حجم درهم اطلاعات در فضای آنلاین، گوگل مسوولیت کتابدارهای مجازی را بر عهده گرفته است. آنچه اکنون شاهد آن هستیم، کتابداری است که همراه با توسعه کتابخانه اش، مجموعه توانایی هایش به شکل شگفت آوری به طور تصاعدی افزایش یافته است.
●الگوریتم گوگل به این کتابدار مجازی، قابلیت پیچیده ای برای جست وجو و یافتن اطلاعات داده است مانند، قابلیت «تکمیل خودکار جمله» یا همان پیشنهادهای معروف گوگل که باعث می شود فرآیند جست وجو کاملا تله پاتیک به نظر برسد. توانایی گوگل به جایی رسیده است که حتی لازم نیست جست وجوی شما از لحاظ املایی درست نوشته شود، هر جمله ای با هر تعداد غلط املایی تایپ کنید، گوگل می تواند پیام شما را دریافت کند.
○مشکل هم از همین جا شروع می شود. سهولت استفاده از آن وابستگی مردم به گوگل را بسیار افزایش داده است و تحقیقات نشان داده است که این وابستگی متاسفانه می تواند بسیار زیان بار و آسیب زننده باشد. علاوه بر حضور همه جانبه گوگل و نظارت مداوم آن بر فعالیت های ما، این موتور جست وجو می تواند از ما انسان هایی احمق تر و فراموشکارتر بسازد، پدیده ای که به آن «فراموشی دیجیتالی» یا «اثر گوگل» گفته می شود.
■چند بار در طول روزهای گذشته فراموش کرده اید کاری انجام دهید، تماسی بگیرید و سر قراری حاضر شوید؟ چند آلارم برای انجام کارهای مختلف در موبایلتان ذخیره کرده اید؟ هیچ دقت کرده اید که اگر تنها کمی بعد از اینکه ساعت خود را می بینید، از شما بپرسند ساعت چند است، احساس می کنید زمان را در همین چند ثانیه فراموش کردید؟ این حجم از فراموشکاری و بی توجهی ناشی از پدیده ای است به نام «اثر گوگل». «اثر گوگل» به تمایل ما برای فراموش کردن اطلاعاتی گفته می شود که می توان به آسانی در گوگل آنها را جست وجو یا در جایی آنها را ذخیره کرد؛ اطلاعاتی که اطمینان داریم همیشه در دسترس هستند و نیازی نیست به حافظه سپرده شوند.
□«اثر گوگل» برای اولین بار از سوی سه روانشناس شناخته شده به نام های بتسی اسپارو، جنی لو و دانیل وگنر در مقاله سال ۲۰۱۱ آنها مورد استفاده قرار گرفت. گروه تحقیقاتی اسپارو مایل بود بداند آیا با گسترش موتورهای جست وجو مانند گوگل، مردم به اینترنت به دید یک حافظه خارجی نگاه می کنند؟ نتایج تحقیق فرضیه آنها را تایید کرد و نشان داد مردم تمایلی به حفظ اطلاعاتی که می دانند ذخیره شده و در هر زمان قابل دسترس است ندارند. به عبارت دیگر، هر چه حافظه موجود در جیبمان بیشتر می شود، حافظه موجود در سرمان کاهش می یابد.
●در مطالعه دیگری که از سوی لیندا هنکل، روانشناس متخصص در زمینه حافظه، انجام شد، او به بررسی «اثر گوگل» در عکس ها و تجربه انسان ها از محیط پیرامونشان پرداخت. فرضیه هنکل این بود که عکس های ذخیره شده در گوشی های هوشمند ما مانند یک حافظه خارجی عمل کرده و مانع از توجه افراد به جزئیات محیط می شوند. در مطالعه او، از شرکت کنندگان تحقیق خواسته شد به بازدید یک موزه هنری رفته و بعضی اجسام داخل موزه را عکاسی کرده و بعضی دیگر را فقط مشاهده کنند. روز بعد از آنها خواسته شد نام همه اشیایی که مشاهده کرده یا عکاسی کرده بودند و جزئیات آنها را یادداشت کنند. هنکل به این نتیجه رسید که شرکت کنندگان در به خاطر آوردن اسامی و جزئیات اشیایی که عکاسی کرده بودند در مقایسه با مواردی که مشاهده کرده بودند، به طور قابل توجهی بدتر و ضعیف تر بودند. این مطالعه نشان داد اطلاعاتی که ما از طریق عکس گرفتن از محیط به دست می آوریم بسیار محدودتر و بی کیفیت تر از اطلاعاتی است که از طریق مشاهده کسب می کنیم.
برای نجات خود از فراموشی های عصر دیجیتال، گاهی هم اطلاعات مورد نیازمان را از منابع دیگر جست وجو کنیم، دفترچه یادداشتی همراه داشته باشیم، به جای آلارم گوشی همراهمان، فهرستی از کارهای روزانه مان تهیه کنیم و یادمان باشد که فهرست مورد نظر را مرتب بررسی کنیم. قبل از اینکه برای جواب هر سوال به سراغ گوگل برویم، کمی فکر کنیم، شاید توانستیم چیزی به خاطر بیاوریم. شاید همین روش های ساده کمک کند وقتی تلفن همراهمان دزدیده شد، همه شماره های تماس دوستان و خانواده، همه رمزهای ورود به سامانه ها و اپلیکیشن ها، همه آدرس های ای میل و تاریخ های تولد و به عبارت ساده تر همه راه های ارتباطی مان از دست نرود.
○در ابتدا تصور می شد که «اثر گوگل» ویژگی مثبتی است که بیانگر دانش فنی انسان ها در عصر مدرن محسوب می شود، اما شواهد نشان داد قابلیت های ذهنی ما در زمینه تحقیق و جمع آوری اطلاعات در عصر مدرن هیچ رشدی نداشته است. علاوه بر آن، ما رفتارهای زیانباری را نیز در پیش گرفته ایم. برای مثال، همه اطلاعات مورد نیاز خود را از منابع اینترنتی جمع آوری می کنیم ولی عادت نداریم آنها را ارزیابی مجدد کنیم که این روند با توجه به نادرست بودن بخشی از اطلاعات موجود در منابع آنلاین، می تواند ریسک زیادی به همراه داشته باشد. مطالعاتی نیز انجام شده که نشان می دهند، وابستگی زیاد به دنیای دیجیتال پیامدهای منفی گوناگونی به همراه دارد، از جمله کاهش دامنه توجه، افزایش اضطراب، عملکرد ضعیف فعالیت های شناختی و کاهش مهارت های اجتماعی.
■اگرچه «اثر گوگل» در شکل دیجیتال خود، پدیده ای جدید محسوب می شود، اما گرایش ما برای فرار از به خاطر سپردن اطلاعاتی که قابلیت ذخیره سازی در منابع دیگر داشته باشد، امری جدید محسوب نمی شود. «اثر گوگل» در واقع نوعی حافظه تراکنشی یا حافظه گروهی است. ما از سال ها قبل در محیط های کاری یا فعالیت های گروهی، نوعی حافظه گروهی را شکل می دادیم به این صورت که اطلاعات به بخش های کوچک تری تقسیم و در حافظه افراد مختلف گروه به خاطر سپرده می شد و هر شخص فقط مسوول به یاد آوردن همان بخش از اطلاعات بود یا در شکل دیگری، افراد عادت داشتند اطلاعات خود را به حافظه های خارجی مانند یک دفتر یادداشت منتقل کنند. ولی اکنون در عصر تلفن همراه، مردم حتی از شماره پارکینگ خود عکس می گیرند تا جای پارک خودرو خود را فراموش نکنند.
□الیور هارت، استاد عصب شناس در دانشگاه مک گیل مونترال، معتقد است: «وقتی کمتر از حافظه خود استفاده کنید، اوضاع آن رو به وخامت می گذارد و همین امر شما را وادار می کند که بیشتر به حافظه های خارجی وابسته شوید، از این رو گاهی هم باید بعضی کارهای روزانه را در مغز خود انجام دهید». برای مثال هارت هیچ اعتقادی به استفاده از جی پی اس در مسیریابی ندارد. او معتقد است «استفاده طولانی از جی پی اس می تواند باعث کاهش ماده خاکستری مغز در هیپوکامپوس شود که می تواند پیامدهای مختلفی مانند افزایش خطر ابتلا به افسردگی و سایر آسیب های روانی و زوال عقل را به همراه داشته باشد. برای استفاده از سیستم ناوبری مبتنی بر جی پی اس مغز نیازی به ایجاد یک نقشه ذهنی پیچیده ندارد، شما تحت کنترل سیستمی هستید که فقط با جهت دهی های ساده مواجهتان می کند، «به چپ بپیچید» یا «از دومین خروجی خارج شوید». این نوع تعامل هیپوکامپ مغز را زیاد درگیر نمی کند و مانند یافتن نقاط مختلف در نقشه نیاز به محاسبات پیچیده ندارد. نقشه خوانی کار پیچیده ای است و به همین دلیل ما ترجیح می دهیم آن را با ابزاری آسان تر جایگزین کنیم. اما کارهای سخت برای شما بسیار مفید است، زیرا فرآیند شناختی و ساختار مغز را درگیر کرده و کل عملکردهای مغز را در بلندمدت بهبود می بخشد.
●کاترین پرایس، نویسنده کتاب «چگونه از تلفن همراه خود جدا شویم»، معتقد است تکنولوژی و فضای مجازی، همان «توجه اندک دائمی» را نیز از ما سلب کرده و به یک ابزار حواس پرتی دائمی تبدیل شده است. حواس پرتی، یکی از موانع اصلی مغز برای انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به بلندمدت و عامل اصلی محدود کردن توانایی ما برای تفکر عمیق و تولید افکار خلاقانه است. متاسفانه امکان آن نیست که بتوانیم میزان خلاقیت قبل از دوران اینترنت و بعد از آن را اندازه گیری کنیم اما به اعتقاد پرایس وابستگی بیش از اندازه به گوشی های هوشمند و فضای مجازی می تواند توانایی ما برای انسانی خردمند بودن را کاهش دهد. بینش عمیق یعنی توانایی ذهن در ارتباط دادن دو چیز متفاوت. برای ایجاد بصیرت و خلاقیت، مغز نیاز به مواد خام دارد یعنی همان خاطرات و اطلاعات حافظه بلندمدت. بدون این مواد نمی توان از مغز انتظار بازدهی خلاقانه داشت. حافظه خوب خلاقیت را افزایش می دهد و برای داشتن حافظه خوب باید از عوامل حواس پرتی تا حد ممکن دوری کرد.
○لری روسن، روانشناس و نویسنده کتاب «ذهن پریشان: مغزهای باستانی در نیای فناوری پیشرفته» می گوید: «حواس پرتی های دائمی کار ذهن را برای کدگذاری اطلاعات بسیار سخت کرده است.»
«اثر گوگل» باعث شده است ما به دنیای آنلاین به چشم یک بانک اطلاعاتی نگاه کنیم و باور داشته باشیم این بانک همیشه و در همه جا در دسترس ما قرار دارد ولی کلا فراموش کرده ایم که باید بین حافظه تراکنشی خارجی و حافظه قابل دسترس داخلی مان تعادلی منطقی برقرار باشد.
برای نجات خود از فراموشی های عصر دیجیتال، گاهی هم اطلاعات مورد نیازمان را از منابع دیگر جست وجو کنیم، دفترچه یادداشتی همراه داشته باشیم، به جای آلارم گوشی همراهمان، فهرستی از کارهای روزانه مان تهیه کنیم و یادمان باشد که فهرست مورد نظر را مرتب بررسی کنیم. قبل از اینکه برای جواب هر سوال به سراغ گوگل برویم، کمی فکر کنیم، شاید توانستیم چیزی به خاطر بیاوریم. شاید همین روش های ساده کمک کند وقتی تلفن همراهمان دزدیده شد، همه شماره های تماس دوستان و خانواده، همه رمزهای ورود به سامانه ها و اپلیکیشن ها، همه آدرس های ای میل و تاریخ های تولد و به عبارت ساده تر همه راه های ارتباطی مان از دست نرود.
*منبع:* هفته نامه تجارت فردا. خلاصه شده توسط گاهنامه مدیر
-🖊الهام حمیدی
*نشر:* گاهنامه مدیر