امید اسدی
4 یادداشت منتشر شدهدیوارنگاری قاجار: تحولات هنری و اجتماعی
مقدمه
دیوارنگاری قاجار به عنوان یکی از پیشتازان جنبش های هنری در دوران خود، نه تنها به شیوه خاص اجرا بلکه به تنوع نقوش انسانی و طبیعی نیز شناخته می شود. این دوره، که یکی از مراحل بزرگ در زندگی اجتماعی ایرانیان محسوب می شود، شاهد تحولات قابل توجهی در باورهای مردم نسبت به نیروهای ماورایی بود. در این یادداشت علمی، به بررسی تغییرات ماهوی مفهوم دیوها و تاثیر آن بر هنر دیوارنگاری در عصر قاجار پرداخته خواهد شد.
نبرد رستم با دیو سپید ، دروازه ارگ سمنان ، کاشی ، نیمه دوم قرن 13 ه.ق
در عصر قاجار، دیوها به عنوان موجوداتی خطرناک تصور می شدند که پیش از این قدرتی مطلق در زندگی انسان ها داشتند. با این حال، در این دوره مفهوم اساطیری دیوها دچار تغییرات بنیادی شد. دیوها به تدریج از زندگی انسان ها محو شده و به موجوداتی ضعیف تبدیل شدند که دیگر نیازی به قهرمانان افسانه ای برای مقابله با آن ها نبود. این تغییرات نشان دهنده تحول نگرش اجتماعی و فرهنگی در ایران است که تحت تاثیر نا آرامی های سیاسی و فکری قرار داشت
مفهوم "دیو" در اینجا به نیروهای فرا طبیعی اطلاق می شود که به شکل جانداران (عموما انسان ریخت) تصور می شدند. در دوره قاجار، این موجودات دیگر به عنوان رب النوع ها و خدایان متصدی امور جانداران شناخته نمی شدند. پژوهشگران در تلاش اند تا چگونگی و چرایی تغییرات فرم و ریخت شناسی دیوان را بر هنر عمومی و دیوارنگاری های این دوره بررسی کنند
تغییرات بنیادین فکری در دوره قاجار، ایران سنتی را با آهنگ دگرگونی هایی مواجه کرد که عمدتا از غرب نشات می گرفت. ایرانیان احساس می کردند که از نظر تکنولوژیک عقب مانده اند و این احساس، به ویژه پس از شکست های نظامی از روس ها و عثمان ها تشدید شد. در این راستا، دیوارنگاری های دوره قاجار تحت تاثیر هنر اروپایی قرار گرفتند و ترکیبی از سبک های کلاسیک اروپایی و تکنیک های مینیاتور ایرانی را به وجود آوردند
نتیجه گیری
تحقیق درباره دیوارنگاری قاجار نه تنها به بررسی جنبه های هنری آن می پردازد، بلکه همچنین نگاهی عمیق به تحولات اجتماعی و فرهنگی ایران در آن زمان دارد. تغییرات ماهوی در مفهوم دیوها و تاثیرات هنر غرب بر نقاشی های دیواری نشان دهنده پیوند عمیق میان هنر و زندگی اجتماعی است. این پژوهش ها می توانند راهگشای فهم بهتر میراث فرهنگی ایران و تاثیرات آن بر جامعه معاصر باشند
---------
منابع فارسی :
-جعفری دهکردی ناهید، پنجه باشی الهه. ریخت شناسی تصاویر دیوان در دیوارنگاره های دوره قاجار. دوفصلنامه علمی پژوهش هنر. ۱۴۰۳; ۱۴ (۲۷) :۳۳-۵۲