از مهندسی پیام چه می دانید؟/ یک مفهوم پرکاربرد در سواد رسانه ای

جهت دهی به افکار یکی از مهم ترین اهداف رسانه ها است؛ برای رسیدن به این هدف باید یاد گرفت چگونه پیام ها را «مهندسی» کرد!

شاید عبارت «مهندسی پیام» را در مقولات مختلف علم سواد رسانه ای بارها شنیده باشید اما به معنا و مفهوم آن دقت نکرده باشید. مهندسی پیام را باید یکی از اساسی ترین مبانی علم سواد رسانه ای دانست که نقش به سزایی در انتقال مفاهیم مختلف دارد.

اگر بخواهیم مهم ترین اهداف علم سواد رسانه ای را فهرست کنیم، در صدر این فهرست مفهوم «جهت دهی به افکار» به چشم می خورد. مهندسی پیام یکی از بهترین تاکتیک ها برای جهت دهی به افکار است. در این نوشتار قصد داریم این مفهوم را بیشتر معرفی کنیم.

هر محتوایی قالب مناسب خود را نیاز دارد. تولیدکنندگان پیام های رسانه ای هم با توجه به پیام مورد نظر و امکانات و محدودیت های هر رسانه قالب مناسبی برای انتقال پیام انتخاب می کنند؛ مثلا در رسانه های چاپی امکان تعامل مستقیم و فوری با مخاطب وجود ندارد. سینما جای سخنرانی کردن نیست. انتشار متن های طولانی در شبکه های اجتماعی جالب نیست یا برای اطلاع از آخرین اخبار، رادیو یا تلویزیون از کتاب مناسب تر است.

بده و بستان پیام، چه در زندگی عادی و چه در فضای رسانه ای، می تواند قالب های گوناگونی را به خود بگیرد و این به گفت وگو یا نگارش منحصر نیست. امروزه، یک تصویر یا فیلم، روش مهم و پرکاربردی برای انتقال پیام، و دیدن آنها دقیقا نوعی مطالعه است. هر پیام رسانه ای می تواند در هر یک از قالب های نوشتاری، تصویری، ترکیبی، چندرسانه ای و ... ارائه شود.

تمام تولیدات رسانه ای مانند مقالات، روزنامه، برنامه های تلویزیونی و کتاب ها، که تنها برخی از موارد رسانه ای هستند، همانند ساختمان ها و بزرگراه ها ساخته می شوند و به خودی خود به وجود نمی آیند. پیام های رسانه ای با هدفی خاص و با استفاده از فنون، ابزارها و غیره ساخته شده اند و مواد سازنده آنها از تولیدی به تولید دیگر متفاوت است؛ برای مثال در روزنامه ها و مجلات، کلمات از نظر ابعاد، اندازه حروف، شکل، رنگ، صفحه آرایی و موقعیت قرار گرفتن در صفحه، متفاوت است. در برنامه های تلویزیونی و فیلم ها، صدها ماده تشکیل دهنده مانند زوایای دوربین، نور، صدا و … وجود دارد.

این بدان معناست که فرق نمی کند که ما تلویزیون تماشا می کنیم یا از کنار تابلوهای تبلیغاتی محیطی در خیابان می گذریم. پیام رسانه ای که ما دریافت می کنیم، توسط شخص یا اشخاصی نوشته شده، تصاویر توسط شخص یا اشخاصی گرفته شده و یک طراح خلاق آنها را کنار هم قرار داده است. آنچه اتفاق می افتد این است که هر آنچه توسط تعداد کمی از افراد «ساخته می شود» برای بقیه افراد «عادی و طبیعی» تلقی می شود. ما آنچه را مدنظر تولیدکنندگان آن است می بینیم، می شنویم و می خوانیم.

بنابراین به صورت خلاصه اگر بخواهیم به این سوال پاسخ بدهیم که مهندسی پیام چیست باید گفت: «مهندسی پیام یعنی اینکه هر پیام رسانه ای با زبان و قالب مناسب خودش ساخته و ارائه می شود. هر محتوایی قالب مناسب خود را نیاز دارد.»