روانشناسی نیاز انسان به رفاقت ؟

 

 فرزندان بشر در تمام ادوار زندگی از ایام کودکی و جوانی تا روزگار کهولت و پیری همواره نیازمند رفاقت و دوستی دگران هستند . همانطور که آدمی از داشتن رفیق موافق و دوست یکدل ، احساس مسرت میکند و از مصاحبتش خشنود می گردد ، همچنین از تنهایی رنج میبرد و از نداشتن هم صحبت شایسته و مناسب ، آزرده خاطر و متاثر می شود. رفقا و دوستان نه تنها با هم انس میگیرند و با مصاحبت و همنشینی، موجبات شادمانی و نشاط یکدیگر را فراهم می سازند ، بلکه هر دوستی به مقیاس درجه ی رفاقت و دوستی در امور مادی و معنوی رفیق خود نفوذ میکند و هریک دانسته یا ندانسته روی عقاید و اخلاق ، رفتار و گفتار دگری اثر می گذارد . دوست شایسته و با فضیلت یکی از سرمایه های بزرگ زندگی و از عوامل خوشبختی انسان است . ؟ گرچه رفیق خوب و شایسته برای کلیه طبقات مردم در تمام ادوار زندگی ارزنده و مهم است ولی برای نسل جوان اهمیت بیشتری دارد ، زیرا جوانان در آستانه زندگی اجتماعی قرار گرفته اند ، میتوانند به وسیله رفیق خوب و با فضیلت، شخصیت خود را تقویت کنند و استعدادهای اجتماعی خویش را به فعلیت درآورند و خود را برای فعالیتهای دامنه دار اجتماعی فردای خویش مهیا سازند. ( دوستی های ایام جوانی و دوران بلوغ در نتیجه ی تجاربی که بوجود می آورند در توسعه ی شخصیت نقش مهمی بازی می کنند . همچنین این دوستی ها مولد دوستیهای عاقلانه تری در زمان کمال و بزرگی میشوند که بر روی علاقه و اعتماد متقابل متکی می باشد و از یادگاریهای یک جوانی پر شور و پر حرارت روشن و نورانی است . حتی جمعی معتقدند که این دوستیها این ارزش فوق العاده را دارند که اولین احساسات واقعی نوع دوستی را در انسان بوجود بیاورند . این مطلب کاملا حقیقت دارد که این نوع دوستیها فرد را وادار می سازند که قدری از وجود غفلت کند در واقع یک مکتب فداکاری بشمار می روند . ) ناگفته نماند که نداشتن رفیق شایسته و دوست صمیمی مایه محرومیتهائی در زندگی دنیا و تاثراتی در جهان آخرت است .؟!! ولی مصیبت بسیار بزرگ ، رفاقت با عناصر فاسد و همنشینی با افراد بزهکار یا گناهکار است . زیرا این قبیل دوستان با تلقینهای شیطانی، رفیق خود را به گمراهی و ناپاکی سوق می دهند و با وسوسه های منحرف کننده با انواع گناه و پلیدی آلوده اش می سازند. به عبارتی دیگر کسی که رفیق خوب ندارد تنها به پاره ای از نعمتها نمی رسد و از کمالاتی که ممکن بود بر اثر رفیق شایسته نصیبش شود محروم می ماند. ولی آن کس که رفیق بد دارد نه تنها با مصاحبت او به کمال عالیتری نمی رسد بلکه کمالات فطری و فضائل طبیعی خود را نیز از دست می دهد و در نتیجه به محرومیتها و آلام دنیوی و همچنین کیفرهای اخروی دچار می شود و موقعی که سیه روز و بدبخت شد و دین و دنیایش تباه گشت اظهار ندامت می نماید و آرزو می کند ای کاش با چنین عنصر فاسدی طرح رفاقت نریخته بودم . " امام صادق (ع ) فرموده است : کسی که با رفیق بد همنشین شود سالم نمی ماند و سرانجام به ناپاکی آلوده می شود. ( اولیاء گرامی اسلام ضمن نامه ها و سخنان حکیمانه خود خطر رفاقتهای مضر و گمراه کننده را خاطرنشان فرموده و پیروان خویش را از مجالست و همنشینی افراد فاسد و تبهکار بر حذر داشته اند .) نظر به اینکه موضوع رفاقت و انتخاب رفیق از نظر دینی و علمی مورد کمال توجه است و نیک و بدش در بدبختی و خوشبختی تمام طبقات عموما و نسل جوان خصوصا اثر عمیق دارد در این بحث پیرامون آن گفتگو می شود ، امید است برای جوانان مفید و سودمند واقع گردد . ؟ یکی از مشکل ترین مسائل جوانان که همیشه و در همه جا با آن مواجه بوده و هستند مسئله برگزیدن دوستان محرم و انتخاب رفقای یک دل و موافق است . ! اشکال این موضوع در دوران شباب از آن جهت است که جوانان از یک طرف به کشش طبیعی و خواهش دل ، عاشق دوستی و رفاقتند و میل دارند با یک یا چند نفر از همسالان خود رفیق صمیمی شوند و عمیقترین روابط دوستانه را با آنان برقرار سازند و از طرف دیگر بر اثر احساسات تند و ناسنجیده و عدم توجه به جهات عقل و مصلحت ، ممکن است عناصر ناصالح و تبهکاری را به دوستی برگزیند و بر اثر رفاقت شوم و خطرناک آنان ، موجبات تیره روزی و بدبختی خویش را فراهم آورند. 

برای آنکه جوانان با همسالان خود بیامیزند و با آنان طرح دوستی و رفاقت ریزند نیازی به تشویق والدین یا ترغیب مربیان ندارند ، زیرا جوانی که جسم و جانش سالم و طبیعی است و نقص عضوی یا عقده ی روحی ندارد خود به خود به راه انس و رفاقت کشیده می شود و با میل و علاقه مندی شدید ، درهای دوستی با دگران را بر روی خود میگشاید و بدین وسیله خویشتن را برای ارتباطهای اجتماعی دوران بعد آماده می سازد . آنچه جوانان در زمینه رفاقت و دوستی بدان نیازمندند راهنمایی صحیح آنان در انتخاب رفیق و همچنین اندازه گیری حدود رفاقت است . اگر والدین و مربیان بتوانند اقتصاء روانی دوران شباب را برای جوانان توضیح و تشریح کنند و آنان را به وضع روحی خودشان آگاه سازند ، اگر بتوانند خطر رفقای ناصالح و ضرر تندروی در رفاقت را به جوانان بفهمانند و با منطقی مستدل و خیرخواهانه آنان را از رفاقت با عناصر تبهکار و افراط در دوستی بر حذر دارند توانسته اند وظیفه خویش را نسبت به آنها در مورد انتخاب رفیق انجام دهند و از این راه موجبات خوشبختی و سعادتشان را فراهم سازند . ؟ اینکه به منظور مزید آگاهی جوانان و راهنمایی آنان در این بحث روحیه نسل جوان را در انتخاب رفیق و طرز رفاقت مورد برسی قرار دادیم و با استفاده از منابع دینی و تحقیقات علمی دانشمندان پیرامون این مسئله ی مهم از چند جهت گفتگو میکنیم : 1_ اولین مطلبی که در برسی رفاقت جوانان جلب توجه میکند و دوستی آنان را از دوستی کودکان و بزرگسالان متمایز میسازد و بدان رنگ اختصاصی میبخشد تفاوتی است که در انگیزه دوستی جوانان با انگیزه های دوستی اطفال و بزرگ سالان وجود دارد . میتوان گفت دوستی کودکان با یکدیگر قبل از آغاز دوران بلوغ ، تنها یک محبت بی آلایش و یک جازبه ساده ی طبیعی است که از غریزه و کشش انس سرچشمه میگیرد و بر اثر برخوردهای تصادفی در محیط زندگی تحقق میابد و دوستی بزرگسالان با یکدیگر ناشی از جلب منافع زندگی و ضرورتهای حیاتی است ؛ ولی دوستی جوانان با همسالان خود از جنس موافق یا مغایر ، ناشی از ضربه های عاطفی و احساسات محبت آمیز تندی است که بر اثر بروز غریزه جنسی آشکار شده و گاهی رفاقت را به یک عشق سوزان مبدل می سازد و در بعضی از مواقع به فساد جنسی و انحراف اخلاقی منجر می گردد : 2_ تفاوت دیگری که از نظر معنوی و روانی در دوستی های جوانان شایان توجه است و رفاقت آنان را با یکدیگر از دوستی های بزرگسالان فهمیده و عاقل جدا میکند برسی های عقلی و مآل اندیشی در بزرگسالان و عوامل عاطفی حساب نشده در جوانان است . بزرگسالان با تجربه و خردمند در انتخاب دوست ، سختگیر و دیر پسند می باشند . اینان اگر بخواهند با کسی طرح دوستی بریزند و رفیق یکدل و صمیمی شوند به راهنمائی عقل و دور از احساس تند و حساب نشده قدم بر می دارند . ابتدا با او مانوس میشوند تا از طرز تفکر و کیفیت معاشرتش آگاه گردند ، سپس از وضع اخلاقی و سوابق زندگیش اطلاع حاصل می کنند و در خلال برخوردها بصور مختلف امتحانش می کنند ، پس از آنکه او را شایسته دوستی یافتند و به صلاحیتش مطمئن شدند با وی رفیق میشوند ؟ بدیهی است چنین دوستی عاقلانه و رفاقت حساب شده و دقیق علاوه بر آنکه بی خطر است معمولا پایدار و ثابت خواهد ماند . حضرت علی (ع ) در این خصوص فرموده است : کسی که پس از آزمایش صحیح ، کسی را به دوستی برگزیند رفاقتش پایدار و مودتش استوار خواهد ماند . ! برعکس جوانان در انتخاب رفیق آسان پذیر و زود پسندند ، زیرا آنان بیشتر با احساسات زود گذر و انگیزه های عاطفی متوسلند تا به محاسبه های عقلی ، به همین جهت ممکن است کسی را که هرگز ندیده و نمیشناسد تنها بر اثر یک برخورد عادی یا پیش آمد اتفاقی مجذوبش گردند و بدون اطلاع از سوابق خانوادگی و صفات اخلاقی اش با وی رفیق شوند و ناسنجیده عمیق ترین روابط دوستی را با او برقرار سازند . ؟ واضح است چنین دوستی های تصادفی و حساب نشده میتواند ثمرات تلخی را به بار آورد و ممکن است جوان پاکدل و زودباوری را مجبور نماید که بر خلاف میل باطنی خود اسیر رفاقت عنصر فاسدی باشد و مدتی دراز مصائب سنگین دوستی او را تحمل نماید ....

منابع:

چه میدانم ؟ بلوغ، ص 54

معارف اسلامی

گفتارفلسفی جوانان جلد 2