ابراهیم بهمنی
کارشناس فناوری اطلاعات پتروشیمی کاویان ، عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهرستان کنگان و بندر شیرینو
6 یادداشت منتشر شدهفرونشست زمین در سواحل ایران؛ تهدیدی برای بنادر و صنعت نفت و گاز
فرونشست زمین در سواحل ایران؛ تهدیدی برای بنادر و صنعت نفت و گاز
فرونشست زمین به دلیل استخراج منابع هیدروکربوری در سواحل جنوبی ایران، به ویژه در استان بوشهر مثل شهرستان های کنگان و عسلویه، چالش بزرگی است که می تواند تاثیرات مخربی بر زیرساخت های حیاتی، بنادر و صنعت نفت و گاز داشته باشد.
فرونشست زمین به عنوان یکی از پدیده های ژئومورفولوژیکی، در مناطق ساحلی ایران به ویژه استان بوشهر، به شکل جدی مطرح است. افزایش برداشت های زیرسطحی از آب های زیرزمینی و استخراج منابع نفت و گاز، از جمله عوامل اصلی هستند که می توانند به کاهش سطح زمین و بروز فرونشست در این مناطق منجر شوند. این پدیده نه تنها زیرساخت های حیاتی و بنادر منطقه را تهدید می کند، بلکه اثرات مخربی بر صنعت نفت و گاز ایران دارد.
۱. بررسی عوامل اصلی فرونشست در سواحل ایران
فرونشست زمین در سواحل جنوبی ایران نتیجه ای از عوامل طبیعی و انسانی است که هر دو به طور پیچیده در بروز این پدیده نقش دارند. از مهم ترین عوامل تاثیرگذار می توان به برداشت از آب های زیرزمینی، تغییرات اقلیمی و استخراج منابع زیرسطحی اشاره کرد.
● برداشت از آب های زیرزمینی: در استان بوشهر و سایر مناطق خشک کشور به دلیل کمبود منابع آب سطحی و پایین بودن میزان بارش سالانه، نیاز به منابع آب زیرزمینی برای کشاورزی، صنعت و شرب افزایش یافته است. این برداشت ها موجب تخلیه لایه های زیرسطحی از آب و ایجاد فضاهای خالی در زیر زمین می شود که نهایتا به فرونشست زمین می انجامد. این پدیده در مناطق ساحلی، جایی که زمین های آبرفتی و رسوبات نرم وجود دارند، تشدید می شود و تاثیرات آن مستقیما بر سازه های ساحلی و صنعتی مشاهده می شود.
● تغییرات اقلیمی و افزایش تبخیر: افزایش دما و کاهش بارندگی در اثر تغییرات اقلیمی منجر به کاهش تغذیه سفره های آب زیرزمینی شده است. این تغییرات در مناطق خشک و نیمه خشک مانند جنوب ایران، کمبود منابع آبی و در نهایت فرونشست زمین را تشدید می کند.
افزایش نرخ تبخیر و کاهش دسترسی به منابع آب شیرین در بلندمدت، ناپایداری لایه های زیرزمینی را به همراه دارد و تاثیر آن بر زیرساخت های شهری و صنعتی اجتناب ناپذیر است.
● استخراج منابع هیدروکربوری: فرآیند استخراج نفت و گاز با تخلیه مخازن زیرسطحی، کاهش فشار زمین و جابجایی توده های زیرزمینی همراه است که می تواند فرونشست زمین را افزایش دهد. در مناطق ساحلی جنوب ایران، استخراج نفت و گاز به ویژه در آب های خلیج فارس، به دلیل ایجاد حفره های زیرزمینی و کاهش مقاومت لایه های خاک، عامل تشدیدکننده ای در وقوع فرونشست محسوب می شود. این اثرات به مرور زمان موجب ناپایداری زمین و آسیب به زیرساخت های مجاور می شود.
۲. پیامدهای فرونشست بر زیرساخت های ساحلی و بنادر
فرونشست زمین در سواحل جنوبی ایران، پیامدهای مخربی بر زیرساخت های حیاتی مانند بنادر و پایانه های نفت و گاز دارد. برخی از این پیامدها عبارتند از:
● آسیب به بنادر و پایانه های تجاری: فرونشست زمین می تواند تعادل و پایداری سازه های بندری را تحت تاثیر قرار دهد. سطوح ناپایدار در بنادر به اختلال در عملیات بارگیری و تخلیه منجر شده و فعالیت های تجاری را مختل می کند.
● خطر سیل و آبگرفتگی: با کاهش ارتفاع سطح زمین، خطر نفوذ آب دریا و سیل به ویژه در زمان طوفان ها و جزر و مدهای شدید افزایش می یابد. این امر برای بنادر و تاسیسات ساحلی در جنوب ایران، تهدیدی جدی محسوب می شود و می تواند خسارات سنگین مالی به همراه داشته باشد.
● آسیب به خطوط انتقال و زیرساخت های صنعتی: بسیاری از تاسیسات نفت و گاز و همچنین خطوط انتقال انرژی در مناطق ساحلی واقع شده اند.
فرونشست زمین موجب ترک خوردگی و آسیب به خطوط لوله و سازه های صنعتی شده و خطر نشت مواد شیمیایی و آلودگی محیط زیست را به همراه دارد.
۳. تهدید فرونشست برای صنعت نفت و گاز
استخراج نفت و گاز در استان بوشهر و دیگر مناطق ساحلی ایران به دلیل کاهش فشار زیرزمینی و جابجایی لایه های زمین، یکی از عوامل بروز فرونشست محسوب می شود. پیامدهای منفی فرونشست برای این صنعت عبارتند از:
● آسیب به زیرساخت های پالایشگاهی و خطوط لوله: فرونشست زمین می تواند به لوله های انتقال نفت و گاز آسیب برساند و خطر ترکیدگی و نشت مواد هیدروکربوری را افزایش دهد. این امر علاوه بر ایجاد خطرات ایمنی، هزینه های قابل توجهی برای تعمیر و نگهداری زیرساخت ها به همراه دارد.
● کاهش ظرفیت ذخیره سازی و تولید: فرونشست زمین ممکن است بر عملکرد مخازن نفت و گاز و همچنین تاسیسات ذخیره سازی تاثیر منفی بگذارد. از دست رفتن تعادل و پایداری زیرساخت های ذخیره سازی، هزینه های اضافی برای مقاوم سازی و بازسازی تاسیسات در پی دارد.
● خطر زمین لرزه های القایی: استخراج منابع هیدروکربوری و کاهش فشار در مخازن زیرزمینی می تواند به ایجاد زمین لرزه های القایی منجر شود. این لرزش ها به دلیل تغییرات فشار و جابجایی لایه های زمین رخ می دهند و ممکن است خطرات اضافی برای تاسیسات صنعتی و مناطق مسکونی به همراه داشته باشند.
۴. راهکارهای مقابله با فرونشست در سواحل جنوبی ایران
برای کاهش اثرات فرونشست زمین در مناطق ساحلی، به ویژه در استان بوشهر، می توان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
● مدیریت بهینه منابع آب: یکی از مهم ترین راهکارها برای جلوگیری از فرونشست، مدیریت منابع آب زیرزمینی و کاهش برداشت بی رویه است.
استفاده از روش های آبیاری کارآمد، افزایش بهره وری آب در کشاورزی، و توسعه سامانه های جمع آوری و ذخیره سازی آب باران می تواند به کاهش وابستگی به منابع آب زیرزمینی کمک کند.
● پایش و نظارت مستمر: استفاده از فناوری های جدید مانند سنجش از دور و تصاویر ماهواره ای برای پایش فرونشست و جابجایی زمین در مناطق ساحلی اهمیت ویژه ای دارد. این فناوری ها امکان شناسایی نقاط بحرانی و مدیریت بهتر منابع را فراهم می آورند.
● توسعه زیرساخت های مقاوم: برای کاهش آسیب پذیری زیرساخت های ساحلی و بنادر، باید از مصالح و روش های ساخت مقاوم در برابر فرونشست استفاده کرد. ایجاد سازه های پایدارتر و طراحی های مقاوم به ناپایداری زمین می تواند آسیب های احتمالی را کاهش دهد.
● بازنگری در استراتژی های استخراج نفت و گاز: به منظور کاهش خطرات ناشی از استخراج منابع زیرزمینی، می توان روش های جدیدی برای استخراج منابع نفت و گاز معرفی کرد که با کاهش فشار و جابجایی لایه های زمین، فرونشست را به حداقل برساند.
فرونشست زمین در سواحل جنوبی ایران به ویژه در استان بوشهر، چالش بزرگی است که می تواند تاثیرات مخربی بر زیرساخت های حیاتی، بنادر و صنعت نفت و گاز داشته باشد. این پدیده نتیجه ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی است و نیازمند رویکردهای چندجانبه برای کاهش اثرات آن است. مدیریت بهینه منابع آب، استفاده از فناوری های نوین برای پایش و نظارت، توسعه زیرساخت های مقاوم و تغییر در استراتژی های استخراج نفت و گاز از جمله راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با این معضل هستند. مقابله موثر با فرونشست نیازمند هماهنگی میان سازمان های مختلف و توجه ویژه به پایداری محیط زیست و زیرساخت های اقتصادی کشور است.
خبرگزاری فارس: