انواع خیارات درحقوق مدنی

انواع خیار در قانون مدنی

ماده ی ۳۹۶ قانون مدنی انواع خیارات را از قرار ذیل می داند

1-خیار مجلس

همانطور که از نام این خیار پیداست، خیار مجلس به این معنی است که پس از انعقاد قرارداد و تا زمانی که صحبت «طرفین» درخصوص معامله به پایان نرسیده است، هریک از آن ها حق فسخ معامله را داراست.

2-خیار حیوان

این خیار، مختص جایی است که یا ثمن معامله یا کالای مورد معامله حیوان باشد. در این صورت هر یک از طرفینی که حیوان را به عنوان ثمن یا کالا دریافت می نماید تا سه روز پس از انعقاد معامله حق فسخ آن را دارد.

3-خیار شرط

ممکن است در معامله برای هر یک از طرفین یا شخص ثالث، شرط شود که او اختیار فسخ معامله را در مدت زمان مشخص (مثلا تا شش ماه) دارد. در مقابل قانون از اصطلاح مشابهی تحت عنوان «خیار تخلف از شرط» نام می برد. تفاوت خیار تخلف از شرط و خیار شرط در این است که اولی، در صورت نقض یکی از شروط ضمن عقد برای یکی از طرفین ایجاد می شود؛ اما خیار شرط از زمان عنقاد عقد برای طرفین یا یکی از آن ها ایجاد می شود.

4-خیار تاخیر تادیه ی ثمن

در صورتی که طرفین توافق کرده باشند که ثمن معامله، نقد باشد و تمام آن پس از انعقاد معامله پرداخت شود (به عبارتی اقساط نباشد) و خریدار تمام ثمن را تا سه روز پس از انعقاد عقد نپردازد، در این صورت فروشنده حق دارد معامله را فسخ نماید.

5-خیار رویت و تخلف وصف

یک مورد دیگر از انواع خیارات مدنی، خیار رویت و تخلف وصف می باشد. این خیار، مختص جایی است که خریدار یا فروشنده وسیله ی مورد معامله را ندیده باشد و صرفا به اعتماد توصیف طرف مقابل از آن، اقدام به معامله نموده باشد و پس از رویت متوجه شود که مال، دارای اوصافی که  طرف قرارداد توصیف نموده بود، نیست.

6-خیار غبن

منظور از غبن در انواع خیارات، عدم وجود تعادل اقتصادی میان ثمن و مبیع است. بنابراین فروشنده ای که مال خود را در اثر جهل خود به قیمت بسیار پایین تر از قیمت بازار می فروشد یا خریداری که ندانسته مالی را به قیمت بسیار بالا خریداری می کند، خیار غبن خواهد داشت.

7-خیار عیب

اگر بعد از معامله مشخص گردد که در زمان معامله، عیب پنهانی در کالا وجود داشته است، خریدار بر اساس خیار عیب حق فسخ را خواهد داشت.

8-خیار تدلیس

تدلیس به معنای فریب طرف معامله است. هر گاه خریدار یا فروشنده، طرف مقابل را به طریقی فریب دهد؛ به طور مثال ادعای وجود وصف نیکویی در مال بکند یا عیبی را پنهان نماید، طرف دیگر حق فسخ معامله را به دلیل فریبکاری وی خواهد داشت.

9-خیار تبعض صفقه

تبعض، به معنای چند تکه شدن و صفقه، به معنای معامله است. خیار تبعض صفقه در جایی ایجاد می شود که معامله نسبت به قسمتی از کالاهای مورد توافق صحیح و نسبت به بخش دیگر باطل باشد. مثلا چنانچه مورد معامله چهار تخم مرغ بوده و دو تخم مرغ حین معامله فاسد و ازبین رفته باشند؛ در این صورت معامله نسبت به دو تخم مرغ فاسد، باطل و نسبت به دو تخم مرغ سالم، صحیح است؛ اما چون خریدار به هدف خود (خریدن چهار تخم مرغ با هم) بوده نرسیده است، حق دارد که کل معامله را فسخ نماید.

10-خیار تخلف از شرط

چنانچه در ضمن عقد، به نفع یکی از طرفین شرطی گنجانده شده باشد، در صورت تخلف طرف مقابل از شرط مورد توافق، ذی نفع حق فسخ معامله را دارا خواهد بود.

نکته مهم :

خیار در معاملات، نوعی حق شرعی محسوب شده و به ارث می رسد. بنابراین، اگر فردی که دارای خیار است بمیرد، حق خیار او ،حسب طبقات شرعی ارث به وارثش منتقل می شود.

البته، آنچه که شرعا موجب محروم شدن از ارث بردن اموال می باشد، مانند قتل یا کفر،موجب محرومیت از ارث بردن حق خیار هم می شود.

اگر معامله­ هایی که در آن خیار ثابت است، متعلق به مالی باشد که بعضی از ورثه از آن ارث نمی­برند، مانند زمین ملکی که زوجه متوفی از آن ارثنمی­برد یا اشیائی که اختصاص به پسر بزرگ تر متوفی دارد وارثی که از ارث بردن از آن مال محروم است، از حق خیار مربوط به آن محروم نمی شود و حق خیار به همه ورثه به ارث میرسد.