نقش دیپلماسی اقتصادی در تقویت روابط اقتصادی ایران و سوریه: فرصت ها و چالش ها
وضعیت روابط تجاری ایران و سوریه
ایران در سال های اخیر بخش قابل توجهی از تمرکز خود در بازارهای صادراتی را به بازار کشورهای همسایه و منطقه اختصاص داده و درحالی که صادرات به کشورهای عربی مانند عراق و امارات متحده عربی روند صعودی داشته؛ اما در سوریه فعالیت های تجاری مشترک محدود بوده است. بررسی آمار و ارقام نشان می دهد پیش از بحران سوریه روابط تجاری دو کشور ایران و سوریه به بالای نیم میلیارد دلار رسیده بود، اما در سال های اخیر حجم تجارت دو کشور کاهش داشته است. این در حالی است که اقتصاد سوریه بیش از گذشته نیازمند جذب سرمایه گذاری خارجی است. در سال ۲۰۲۰ سهم جمهوری اسلامی ایران از بازار سوریه حدود ۳ درصد بوده و بر این اساس در این سال در رتبه هفتم در بین صادرکنندگان به سوریه قرار داشته است. این در حالی است که بازار سوریه، نیازمند دریافت کالا و خدمات ایرانی است و با همراهی و علاقه مندی حاکمیت سوریه به حضور ایران در بازارهای این کشور روبه رو هستیم و افکار عمومی نیز به علت حمایت ایران در دوران جنگ، علاقه مند مصرف کالاهای ایرانی هستند. در دوران پسابحران و بعد از خرابی های فاجعه بار، دولت و مردم سوریه همواره تاکید دارند اولویت سرمایه گذاری در زمینه های مختلف با کشورهایی است که در هشت سال گذشته در کنار سوریه بودند و از آن حمایت کردند. به رغم اینکه ما از لحاظ نظامی توانسته بودیم عملکرد خوبی داشته باشیم؛ ولی متاسفانه از لحاظ اقتصادی از رقبای تجاری خود عقب ماندیم. بررسی آماری نشان می دهد میزان واردات سوریه از بازارهای جهانی از حدود ۱۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۸ به ۵ و نیم میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ کاهش پیدا کرده است. براین اساس در سال ۲۰۲۰ بین کشورهای صادرکننده کالا به سوریه، ترکیه با صادرات بیش از ۱.۳ میلیارد دلاری خود، در رتبه اول، چین با ۱.۱ میلیارد دلار در رتبه دوم، امارات با ۹۶۸ میلیون دلار در رتبه سوم، مصر با ۲۳۵ میلیون دلار در رتبه چهارم، لبنان با ۲۳۳ میلیون دلار در رتبه پنجم، کره جنوبی با ۲۱۶ میلیون دلار در رتبه ششم، روسیه با ۱۸۷ میلیون دلار در رتبه هفتم و ایران با ۱۷۲ میلیون دلار در رتبه هشتم اصلی ترین صادرکنندگان کالا به سوریه هستند. در یک جمع بندی میزان صادرات ایران به سوریه طی ۱۱ سال اخیر با کاهش ۶۶ درصدی از ۵۱۶ میلیون دلار در سال ۸۹ به ۸۵ میلیون دلار در نیمه اول سال ۱۴۰۰ رسید.
فرصت ها و ظرفیت های همکاری اقتصادی ایران و سوریه
کشورمان به جهت حالت جغرافیایی قادر است از روش دریا، هوا و زمین صادرات به این مملکت را انجام دهد تاجران ایرانی برای تجارت با سوریه به واسطه نیاز ندارند. یکی از افق های توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی بین ایران و سوریه گسترش سرمایه گذاری های مشترک از سطح دو کشور به منطقه است که می توان گفت، با امضای موافقت نامه همکاری های راهبردی و بلندمدت اقتصادی میان ایران و سوریه این هدف نیز به راحتی قابل وصول خواهد بود. حضور ایران در سوریه همواره با تقدیر دولت و ملت این کشور همراه بوده است و اکنون که سوریه به ساحل آرامش رسیده، علاوه بر گسترش مناسبات سیاسی، باید در زمینه گسترش مناسبات اقتصادی نیز گام برداشت. بازار هایی مانند سوریه به دلیل همسانی و مشابهتی که با ظرفیت ها و توان تولیدی کشور ما دارند و همچنین به دلیل نزدیکی سیاسی و اجتماعی دو کشور راهبردی ترین ابزار در راستای توسعه اهداف بازرگانی و اقتصادی ایران به شمار می روند. افزون بر این سوریه دروازه ورود به بازار گسترده ای از سرزمین های عربی است. با ظرفیت صادرات مجدد از سوریه و مهم تر از آن ورود به اقتصاد این کشور از طریق سرمایه گذاری می توان با یک بازار ۳۵۰ میلیون نفری روبه رو شد. مناطق آزاد سوریه به دلیل موقعیت جغرافیایی این کشور و مجاورت آن با دریای مدیترانه، از اهمیت بازاری بالایی برخوردارند. در حال حاضر سوریه دارای ۹ منطقه آزاد است: شهر دمشق، فرودگاه بین المللی دمشق، عدرا، طرطوس، لاذقیه، حسیا، یعربیه و حلب. سرمایه گذاری مشترک برای توسعه این مناطق آزاد یک ظرفیت اقتصادی برای کشور ایران است که در این زمینه مذاکراتی نیز صورت گرفته است. همچنین حلب که بزرگ ترین شهرک صنعتی غرب آسیا یعنی شیخ نجار را در خود جای داده، بر اثر جنگ تا بیش از ۶۰ درصد تخریب شده است و این نیز ظرفیت مناسبی برای صادرات خدمات و فنی مهندسی است. جمعیت ۲۲ میلیونی کشور سوریه بازار مصرف بسیار بزرگی را در اختیار صادرکنندگان به این کشور قرار می دهد تا بتوانند با صادرات به سوریه تجارت خود را گسترش دهند. نفوذ سیاسی فرصتی را برای صادرات کالاهای ایرانی به سوریه فراهم آورده است. بازار سوریه یک بازار بکر صادراتی برای محصولات ایرانی است. باتوجه به وضعیت کشور سوریه به دلیل تحریم های صورت گرفته و همچنین مصوبه هیات دولت سوریه مبنی بر ممنوعیت واردات کالا از ترکیه و از سویی دیگر رقابتی تر شدن قیمت کالاهای تولید شده در ایران، کالاهای ایرانی توان رقابتی بالایی با محصولات مشابه خارجی خود دارند.
چالش های همکاری اقتصادی ایران و سوریه
مشکل عمده ای که در روابط اقتصادی با سوریه وجود دارد آن است که بازارهای ایران و سوریه نیازسنجی و ظرفیت سنجی مناسبی از یکدیگر ندارند؛ به عبارت دیگر عدم شناخت مناسب سبب عدم شکل گیری همکاری اقتصادی و تجاری میان دو کشور شده است. در کنار این مانع، مشکلات دیگری نیز مانع توسعه روابط اقتصادی با سوریه شده اند که به مهم ترین آنها در جدول شماره یک اشاره شده است:
نتیجه گیری
جمهوری اسلامی ایران باوجود ارتباطات گسترده سیاسی و نظامی با کشور سوریه به دلیل حضور و از خودگذشتگی های رزمندگان ایرانی مدافع حرم به فرماندهی شهید والامقام سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی از جایگاه ویژه ای در کشور سوریه برخوردار است و مردم و دولت سوریه مشتاق توسعه روابط اقتصادی و استفاده از کالاهای ایرانی در آن کشور هستند، ما می توانیم با برنامه ای منسجم و از طریق یک نهاد متمرکز در کنار سوریه حاضر باشیم و علاوه بر کسب منافع اقتصادی جدی برای خود، به خنثی سازی برنامه های امریکا در این کشور بپردازیم. داشتن یک طرح جامع و ایجاد یک نهاد متولی قدرتمند می تواند گسترش تبادلات اقتصادی در سطح منطقه را در پی داشته باشد و به اهدافی از قبیل ارتقای امنیت و رفاه در سطح ملی و منطقه ای، افزایش اشتغال، ایجاد بازار صادراتی برای کالای ایرانی، تامین مواد اولیه برای صنایع داخلی، خروج از رکود از طریق رشد صادرات، بی اثر شدن تحریم ها و تامین امنیت غذایی کشور دست یابد.