مجازات های جایگزین حبس

مجازات های جایگزین حبس

مطابق با ماده ۶۸ قانون آیین دادرسی کیفری «مجازات های جایگزین حبس عبارت از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است که در صورت گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف با ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن، آثار ناشی از جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت و سابقه مجرم، وضعیت بزه دیده و سایر اوضاع و احوال، تعیین و اجرا می شود».

اعمال مجازات جایگزین حبس توسط دادگاه به جای مجازات حبس، در برخی موارد الزامی و در برخی موارد اختیاری است. لازم به ذکر است دادگاه می تواند در موارد اعمال مجازات جایگزین حبس، با در نظر گرفتن وضعیت محکوم و همچنین جرم ارتکابی، محکوم را به یک یا چند مورد از مجازات تبعی و مجازات تکمیلی محکوم نماید. البته باید به این نکته نیز توجه نمود که مدت این مجازات نباید بیش از دو سال باشد.

موارد اجباری اعمال مجازات جایگزین حبس

در رابطه با برخی جرایم دادگاه مکلف است مجازات حبس جرم را به مجازات جایگزین حبس تبدیل نماید. این موارد عبارت اند از:

الف- در جرایمی که حداکثر مجازات قانونی آن ها سه ماه حبس است، اعمال مجازات جایگزین حبس اجباری است؛

ب- در صورتی که پس از تخفیف مجازات، دادگاه حکم به حبس کمتر از ۹۱ روز صادر نماید، اعمال مجازات جایگزین حبس الزامی است؛

ج- در جرایم غیر عمدی با مجازات به حبس ۲ سال یا کمتر؛

د- در جرایمی که حداکثر مجازات قانونی آن ها نود و یک روز تا شش ماه حبس است، مجازات حبس مرتکب به مجازات جایگزین حبس تبدیل می شود مگر آن که مرتکب به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری موثر به شرح زیر باشد و از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد:

۱- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه؛

۲-  بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به جزای نقدی بیش از ده میلیون (۰۰۰/۰۰۰/ ۱۰) ریال؛

۳- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به شلاق تعزیری؛

۴- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه

۵- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حد؛

۶- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به قصاص؛

۷- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به پرداخت بیش از یک پنجم دیه.

موارد اختیاری اعمال مجازات جایگزین حبس

قانون گذار در رابطه با مجازات برخی از جرایم، این اختیار را به دادگاه اعطا کرده است که تا در صورت احراز شرایطی، مجازات حبس آن جرایم را به یکی از انواع مجازات های جایگزین حبس تبدیل نماید. این جرایم عبارت اند از:

الف- در جرایم غیر عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها بیش از شش ماه تا یک سال است مگر این که مرتکب به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری موثر به شرح زیر باشد و از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد که در این صورت اعمال مجازات جایگزین حبس ممنوع است:

۱- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه؛

۲-  بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به جزای نقدی بیش از ده میلیون (۰۰۰/۰۰۰/ ۱۰) ریال؛

۳- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به شلاق تعزیری؛

۴- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه

۵- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حد؛

۶- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به قصاص؛

۷- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به پرداخت بیش از یک پنجم دیه.

ب- در جرایم غیر عمدی که مجازات آن ها حبس بیش از دو سال است.

لازم به ذکر است که اعمال مجازات جایگزین حبس در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور ممنوع است.

شرایط اعمال مجازات جایگزین حبس

در مواردی که اعمال مجازات جایگزین حبس الزامی است، دادگاه می بایست بدون هیچ گونه پیش شرطی اقدام به تعیین مجازات جایگزین حبس بنماید. اما در مواردی که اعمال این نوع مجازات اختیاری است، دادگاه باید در اعمال مجازات جایگزین حبس موارد زیر را احراز نماید:

الف- گذشت شاکی خصوصی؛

ب- احراز جهات تخفیف: جهات تخفیف عبارت اند از:

۱- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی؛

۲- همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان؛

۳- همکاری موثر متهم در تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن؛

۴- اوضاع و احوال خاص موثر در ارتکاب جرم مانند رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم؛

۵- اعلام متهم قبل از تعقیب؛

۶- اقرار موثر متهم در حین تحقیق و رسیدگی؛

۷- ندامت، حسن سابقه متهم؛

۸- وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری؛

۹- تلاش متهم به منظور تخفیف آثار جرم؛

۱۰- اقدام متهم برای جبران زیان ناشی از آن؛

۱۱- خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیان بار جرم؛

۱۲- مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم.

انواع مجازات جایگزین حبس

مجازات های جایگزین حبس انواع مختلفی دارند. در ادامه هر یک از انواع این نوع از مجازات را مورد بررسی قرار می دهیم.

۱- دوره مراقبت

دوره مراقبت دوره ای است که طی آن محکوم به حبس، تحت نظارت قاضی اجرای احکام، به انجام یک یا چند مورد از دستورهای زیر محکوم می شود:

الف- حضور به موقع در زمان و مکان معینی؛

ب- ارائه اطلاعات و اسناد و مدارک تسهیل کننده نظارت؛

ج- اعلام هرگونه تغییر شغل، اقامتگاه یا جابه جایی در مدت کمتر از پانزده روز؛

د- کسب اجازه از مقام قضایی به منظور مسافرت به خارج از کشور.

۲– خدمات عمومی رایگان

خدماتی که با رضایت محکوم (در صورت عدم رضایت وی مجازات حبس اجرا می گردد) برای مدت معین و تحت نظارت قاضی اجرای احکام به شرح زیر مورد محاکمه و اجرا قرار می گیرد. (ماده 84 قانون مجازات اسلامی)

الف) در جرایم با مجازات قانونی حداکثر 3 ماه حبس – تا 270 ساعت خدمات عمومی رایگان

ب) در جرایم با مجازات قانونی سه ماه و یک روز تا 6 ماه حبس – 270 تا 450 ساعت

ج) در جرایمی که نوع و میزان آن ها در قوانین موضوعه تعیین نشده است – 270 تا 540 ساعت

د) در جرایمی با مجازات قانونی بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس – 540 تا 1080 ساعت

ه) در جرایم غیر عمدی با مجازات قانونی بیش از یکسال حبس – 1080 تا 2160 ساعت

در رابطه با خدمت عمومی رایگان باید نکات زیر را مد نظر قرار دهید:

الف- ساعات ارائه خدمت عمومی برای افراد شاغل روزانه حداکثر چهار ساعت است؛

ب- ساعات ارائه خدمت عمومی برای افراد غیرشاغل روزانه حداکثر از هشت ساعت است؛

ج- ساعات ارائه خدمات عمومی نباید مانع از امرار معاش متعارف محکوم شود؛

د- دادگاه نباید به بیش از یک خدمت عمومی رایگان حکم دهد؛

ه- چنانچه محکوم راضی به انجام خدمت عمومی رایگان نباشد، مجازات اصلی اجرا می شود.

۳- جزای نقدی روزانه

عبارت است از یک هشتم  تا چهارم درآمد روزانه محکوم که به شرح زیر مورد حکم قرار می گیرد  و با نظارت اجرای احکام وصول می گردد. (در پایان هر ماه ظرف 10 روز مجموع جزای نقدی روزانه آن پرداخت می گردد.)

الف) در جرایم با مجازات قانونی حداکثر سه ماه حبس – تا 180 روز جزای نقدی

ب) در جرایم با مجازات قانونی سه ماه و یک روز تا 6 ماه حبس – 180 روز تا 360 روز

ج) در جرایمی که نوع و میزان تعزیر آن ها در قوانین موضوعه تعیین نشده است – 180 روز تا 360 روز

د) در جرایمی با مجازات قانونی بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس – 360 تا 720 روز

ه) در جرایم غیر عمدی با مجازات قانونی بیش از یکسال حبس – 720 روز تا 1440 روز

4-جزای نقدی

میزان جزای نقدی جایگزین حبس به شرح زیر است:

الف) در جرایم با مجازات قانونی حداکثر سه ماه حبس – تا 9 میلیون ریال جزای نقدی

ب) در جرایم با مجازات قانونی 3 ماه و یک روز تا 6 ماه حبس – از 9 میلیون ریال تا 18 میلیون ریال

ج) در جرایمی که نوع و میزان تغریر آن ها در قوانین موضوعه تعیین نشده است – از 9 میلیون ریال تا 18 میلیون ریال

د) در جرایمی با مجازات قانونی بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس – از 18 میلیون ریال تا 36 میلیون ریال

ه) در جرایمی غیر عمدی با مجازات قانونی بیش از یکسال حبس – از 36 میلیون ریال تا 72 میلیون ریال

5-محرومیت از حقوق اجتماعی

قاضی می تواند ضمن حکم به محکومیت به مجازات های جایگزین حبس، محکوم را به یک یا چند مجازات تبعی یا تکمیلی نیز محکوم نماید که این مجازات ها نباید بیش از 2 سال باشد. (ماده 87 قانون مجازات اسلامی)