نیابت قضایی

نیابت قضایی

نیابت در لغت به معنای این است که از شخص دیگری بخواهید به نمایندگی از شما و برای شما کاری را انجام دهد. وکالت یک نوع نیابت است که موکل به وکیل خود می دهد. وکیل به نیابت از موکل به دادگاه و دیگر مراجع قضایی می رود و امور مربوط به موکل را به جای او انجام می دهد. حال اگر این نیابت به جای اینکه از شخصی به شخص دیگر منتقل شود از یک دادگاه به دادگاه دیگر داده شود نیابت قضایی نامیده می شود.

گاهی اوقات ممکن است بازپرس برای صدور حکم در دادگاه به نتایج تحقیقات و بررسی های محلی نیاز داشته باشد. همچنین گاهی اوقات بازپرس می خواهد اقداماتی نظیر جمع آوری آلات جرم از محل وقوع جرم را انجام دهد یا شهادت شهود را بشنود ولی به دلیل فاصله جغرافیایی این امر میسر نمی شود. مقام قضائی می تواند به مقام قضائی دیگری که در شهر دیگر قرار دارد نیابت قضایی بدهد تا امور مربوطه در آن دادگاه انجام شود.

مثلا اگر جرمی در شهر تالش رخ دهد، دادگاه حوزه قضائی تالش صلاحیت رسیدگی به جرم را دارد. اگر فردی که در صحنه وقوع جرم حاضر بوده است در شهر تبریز باشد و امکان حضور در دادگاه تالش را نداشته باشد، از طرف حوزه قضائی تالش به حوزه قضائی تبریز نیابت داده می شود که اظهارات شاهد را ثبت کرده و گزارش آن را به تالش ارسال کنند.

هدف از نیابت قضایی

به طور کلی نیابت قضایی زمانی داده می شود که پرونده در دادگاه محلی تشکیل شود که امکان برخی رسیدگی های قانونی را ندارد. رسیدگی به مواردی مانند استماع شهادت شهود، بازجویی از متهم، جمع آوری اطلاعات محلی و … ممکن است در دادگاه مبدا امکان پذیر نباشد. دادگاه محلی صلاحیت رسیدگی به این قبیل موارد را دارد. بنابراین دادن نیابت قضایی روند دادرسی را تسهیل کرده و زمان و هزینه های مربوطه را کاهش می دهد.

انواع نیابت قضایی

نیابت قضایی از نظر محدوده اختیارات محوله به دو دسته نیابت عام و نیابت خاص تقسیم می شود:

نیابت عام: اگر مقام قضائی تمام اقدامات قضائی مربوط به یک موضوع را از ابتدا تا انتها به یک دادگاه دیگر محول کند، به این نیابت، نیابت عام گفته می شود. در نیابت عام مقام قضائی به طور کامل اختیارات خود را به مقام قضائی دیگر واگذار می کند و خود در هیچ یک از مراحل دخالت نمی کند.

نیابت خاص: نیابت خاص زمانی داده می شود که تنها یکی از اقدامات قضائی یا  بخشی از آنها به حوزه ی دیگر محول شود.

از نظر محدوده جغرافیایی نیابت قضائی به دو صورت داخلی و بین المللی می باشد:

نیابت قضایی داخلی: نیابت قضایی داخلی بین دو حوزه جغرافیایی مختلف یا دو شهرستان در داخل کشور انجام می شود. در نیابت قضایی داخلی هر دو دادگاه نیابت دهنده و نیابت گیرنده در داخل کشور هستند. نکته مورد توجه در این نوع نیابت این است که در نیابت قضایی داخلی دادگاه نیابت دهنده نمی تواند شعبه دادگاه نیابت گیرنده را انتخاب کند بلکه باید پرونده را به حوزه قضائی ارجاع دهد و رئیس آن حوزه قضائی شعبه مورد نظر برای ارجاع پرونده را تعیین می کند.

نیابت قضایی بین المللی: نیابت قضایی بین الملل بین دو کشور انجام می شود. موضوعی که برای دادن نیابت قضایی بین المللی باید به آن توجه کرد این است که بین دو کشور نیابت دهنده و نیابت گیرنده باید معاهده یا توافقی در این موضوع منعقد شده باشد و موضوع پرونده ای که نیابت داده می شود نباید بر خلاف قوانین کشور پذیرنده باشد.

موارد صدور قرار نیابت قضایی

مواد ۱۱۹ تا ۱۲۱ قانون آیین دادرسی کیفری به موارد صدور قرار نیابت قضایی پرداخته است. در ماده ۱۱۹ این قانون آمده است: اگر تحقیق از متهم، استماع شهادت شهود و مطلع  معاینه محل  بازرسی از منازل و اماکن و اشیاء، جمع آوری آلات جرم و غیره یا هر اقدام دیگری خارج از حوزه قضائی محل ماموریت بازپرس لازم شود، وی با صدور قرار نیابت قضایی مطابق مقررات قانونی و ارسال اصل یا تصویر اوراق مورد نیاز پرونده و تصریح موارد، انجام آنها را از بازپرس محل، تقاضا می کند. این بازپرس در حدود مفاد نیابت اعطائی، موضوع نیابت را انجام می دهد.

بنابر مفاد قانون فوق تمام مواردی که خارج از حوزه ی اختیار دادگاه مبدا باشد را می توان به یک دادگاه صالح دیگر تفویض کرد. تنها استثنا مربوط به زمانی است که مباشرت دادگاه رسیدگی کننده در صدور حکم لازم و ضروری باشد. در مواردی که قاضی می بایست مستقیما اقرار متهم و شهادت شهود را بشنود امکان دادن نیابت قضائی  ممکن نیست.

اجرای نیابت قضایی

وقتی بازپرس قرار نیابت قضایی را صادر کرد باید اصل مدارک مورد نیاز یا تصاویر آنها به همراه شرح موارد محوله به دادگاه مقصد ارسال شود. در این دادخواست از بازپرس درخواست می شود امور محوله را به انجام برساند. اگر قرار است برای متهم قرار تامین صادر شود بازپرس نیابت دهنده نوع تامین را صادر می کند و یا از بازپرس نیابت گیرنده درخواست می شود نوع تامین را معین کرده و آن را اعمال و اجرا کند.

اگر مدارک و مستنداتی که به دادگاه مقصد ارسال شده است نقص قانونی داشته یا برخی از مفاد قانون را رعایت نکرده باشد، به دادگاه نیابت دهنده بازگردانده می شود تا نواقص موجود رفع شوند. به هنگام تنظیم برگه نیابت مشخصات کامل طرفین دعوا، شهود، مطلعین و سمت قاضی نیابت دهنده باید به طور دقیق و خوانا ذکر شود. برگه نیابت قضائی باید از طریق دستگاه فکس و ظرف مدت ۳ روز به دادگاه مقصد ارسال شود.

تفاوت نیابت قضایی  کیفری و مدنی

همان طور که گفته شد در مواد ۱۱۹ تا ۱۲۲ آیین دادرسی کیفری به موضوع نیابت کیفری پرداخته شده است. موضوع نیابت مدنی نیز در ماده ۲۹۰ آیین دادرسی مدنی آمده است. ماهیت نیابت قضایی که در آیین دادرسی کیفری آمده است با نیابت قضایی که در آیین دادرسی مدنی آمده است تفاوت چندانی ندارد و تنها در فرآیند اعطای نیابت تفاوت هایی وجود دارد. علاوه بر این نیابت قضایی کیفری مربوط به امور کیفری و در صلاحیت دادگاه های کیفری است. نیابت قضایی مربوط به امور مدنی و حقوقی و در صلاحیت دادگاه های مدنی می باشد.

مدت اعتبار نیابت قضایی

به طور کلی مدت اعتبار نیابت قضایی را دادگاه مقصد بر اساس مدت زمانی که برای انجام پیگیری ها و انجام امور محوله مورد نیاز است تعیین می کند. مرجع قضائی مقصد باید فرصت کافی داشته باشد تا پیگیری های لازم را انجام داده و نتیجه را به دادگاه مبدا اعلام کند. به طور معمول مدت اعتبار نیابت قضایی بیش از ۳ ماه در نظر گرفته می شود. اگر کمتر از این زمان مورد نیاز باشد حتما باید به دادگاه مقصد اعلام شود. ممکن است مواردی در پرونده موجود باشند که باید در کمترین زمان ممکن انجام شوند. در این حالت بهتر است نیابت تحویل داده شده و نیابت جدید اخذ شود تا اعتبار نیابت از بین نرود.

وکیل نیابت قضایی

وکیل نیابت قضایی به شما برای تشخیص دادسرایی که صلاحیت نیابت قضایی مورد نظر را داشته باشد کمک می کند. در موضوعات مرتبط با دادسرای نیابت نیز شما را راهنمایی خواهد کرد. همچنین اگر بخواهید برای پیگیری امور مربوط به یک پرونده کیفری به یک مرجع قضائی دیگر نیابت بدهید وکیل نیابت قضایی این کار را برای شما انجام می دهد.