وداع با صد سالگی نسل های سرگردان

وقتی «خوان لوچنا» اسپانیایی نقاشی خود را برای یادبود همه پدر بزرگ ها و مادر بزرگ هایی که بر اثر کرونا بدون خداحافظی از نوه هایشان از دنیا رفتند، خلق کرد و در آن تابلو مادربزرگی برگشت و با نگاهی به پشت سر نگریست، لازم دانستم حالا که در پایان قرن اخیر و در آستانه ورود به قرن جدید هستیم، نگاهی به هزار راه رفته چندین نسل از ایرانیان بیندازیم که در این صد ساله چه گذشت!؟

در ابتدای قرن۱۳٠٠ ه.ش زندگی مردم ایران را یحیی دولت آبادی این چنین توصیف کرد:

"هر چه بیشتر مردم را دیده سخنان ایشان را می شنوم بیشتر حس می کنم که روح حیات از پیکر این قوم بیرون رفته، احساسات ملی بالمره محو و نابود شده، گویا مرغ مرگ بر سر همگی نشسته، یاس و ناامیدی سرتاسر مملکت را فرا گرفته است، جمعی از ستمکاران سران و سروران قوم شده به یغماگری پرداخته اند. دو قوه فاسد که قرن ها بزرگتر بدبختی ایران را تشکیل می داده یعنی قوه دولتیان ستمگر و روحانی نمایان طمع کار بعد از آن همه انقلاب، بعد از آن همه فداکاری، بعد از همه قتل نفوس و هتک اعراض و نهب اموال که در راه آزادی ملت واقع شده، بعد از همه سعی جمیل که در راه کوتاه کردن دست این دو قوه فاسد به کار رفته، به صورتی قبیح تر از تمام صورت های گذشته حکمروایی می نماید.

ناامیدی سرتاسر مملکت را فرو گرفته، با هر کس سخنی از اصلاحات ملکی گفته شود به غیر از نمی شود و کار از کار گذشته یعنی تقدیر امور از دست داخله خارج است، جوابی شنیده نمی شود، چیزی که در این وقت نویددهنده و موجب سرگرمی مردم شده حکایت تاجگذاری سلطان احمدشاه است که در بیست و هفتم شعبان هزار سیصد و سی دو (۱۳۳۲) مقرر گشته است انجام یابد. مردم بی خبر تصور می کنند با تاجگذاری احمدشاه اوضاع و احوال رو به بهبود می گذارد در صورتی که شاید از اینکه هست بد تر شود."با این مقدمه نگاهی به حوادث یک قرن اخیر کشورمان می اندازیم:

دهه 1300: استبداد نوین

برافتادن قاجار ظهور، استبداد نوین و دیکتاتوری متجدد با اندیشه قدرت قرن 16 و احداث خیابان های قرن 20
ظهور جریان های فکری: روشنفکران تجددخواه، دموکرات ها، سوسیالیست ها، ناسیونالیسم فارس محور. تمرکز قدرت و نظم و ثبات در کشور تلاش برای نابودی زندگی و فرهنگ قبیله ای، همکاری خان های پایتخت نشین در آرام کردن شورش عشایر و قبایل.

دهه 1310: تجدد و اصلاحات

نوین سازی اداری و اصلاحات گسترده در کشور تاسیس دانشگاه تهران برافتادن نظام سنتی ولایات و تقسیم بندی جدید استان ها، سکولارسازی نظام قضایی کشور اهمیت و اعتبار یافتن ملی گرایی و آغاز پژوهشهای ایرانی
کشف حجاب و افزایش زمینه مشارکت زنان در جامعه، تغییرات پوشش عمومی مثل کت و شلوار و کراوات و شنیده شدن صدای رادیو.

دهه 1320: اشغال وطن و آزادی های سیاسی

کشیده شدن شعله های جنگ جهانی دوم به کشور و اشغال ایران سقوط استبداد و دیکتاتوری، تشکیل نهادهای سیاسی، آغاز مرحله جدید آزادی های سیاسی ،حزب توده و تداعی مسکو به عنوان بهشت توده ها ، دموکراسی نوپا سقوط رضاشاه و خروج متفقین و آغاز پادشاهی محمدرضاشاه، فعال شدن احزاب روزنامه های آزاد شکوفایی نسل تازه در حال تمرین مردم سالاری

دهه 1330: کودتا و نهضت ملی

ملی شدن نفت و تولد نهضت ملی کودتای 28 مرداد و ورود علنی امریکا و دخالت در ایران درهم کوفتن احزاب سیاسی ظهور ادبیات سانسور، دوران تبعید نسل چپ گرا و به زندان رفتن استقلال طلبان و آزادی خواهان حکومت نظامی و اعدام کمونیست ها. ورود جعبه جادویی یا تلویزیون به ایران.

دهه 1340: اصلاحات و توسعه شتابان

آغاز اصلاحات ارضی با نسخه امریکایی برای پیشگیری از تمایلات چپ گرایی متمایل به شوروی در ایران انقلاب سفید شاه و اصول شش گانه ورود زنان به انتخابات تاسیس گروه های مختلفی سیاسی مذهبی مانند: حزب ملل اسلامی، سازمان مجاهدین خلق و جمعیت موتلفه اسلامی و نهضت آزادی.

دهه 1350: نفت، قدرت، ثروت و انقلاب

قدرت افسار گسیخته نفت، حرکت به سوی تمدن بزرگ و بلند پروازی های آخرین پادشاه آغاز طوفان انقلاب
حرکت نسل انقلابی سخت، پرفشار، متعصب روزهای مبارزه، زندان و شعارهای آزادی، استقلال، بیم خود باختگی و غرب زدگی تظاهرات، راهپیمایی، مجاهدین، منافقین... پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز تخریب خانه های پدری.

دهه 1360: جنگ، ترور و خشونت

آغاز جنگ تحمیلی، بمباران شهرها ترورهای داخلی رونمایی از ارزش های جدید در جامعه شهید و شهادت، ایثار و... تغییر لباس ها و رفتن کراوات ها به کمدها، تغییر آرایش ها گذاشتن محاسن بلند با الگوبرداری از رهبران مبارز امریکای لاتین شور و شوق و تا حدود زیادی افراط و تفریط در انقلابیگری و اعدام ها پایان جنگ، رحلت رهبر انقلاب مهاجرت گسترده روستاییان به شهرها.

1370: عصر سازندگی

سازندگی در کشور انباشت قدرت و ثروت توسعه شتابان و تضاد فزاینده تاخت و تاز قدرت، شروع به کار اینترنت و تلفن همراه در ایران، ممنوع شدن ماهواره در مجلس شورای اسلامی، رای بیست میلیونی مردم ایران به رییس جمهور و تولد اصلاحات، سلامی دوباره به جهان سیاست و فرهنگ قتل های زنجیره ای و در بند کردن روزنامه نگاران و اعلام ایده گفتگوی تمدن ها.

دهه 1380: عدالت خواهی مبارزه با فساد

بازگشت به افکار دهه 1360 با بیرق عدالت خواهی و مبارزه با مفاسد اقتصادی و حمایت از محرومان. تلاش برای آوردن نفت بر سفره مردم واریز یارانه به حساب مردم جنبش سبز و درگیری و زندان و مواجه با چالش های جدید
آشوب و هرج و مرج و تعیین روز بصیرت در تقویم کشور و حماسه 9 دی.

دهه 1390: بیم، امید و تحریم

تحریم های شدید و جنگ اقتصادی اختلاس های میلیاردی و دستگیری گسترده سلاطین سکه و... و اختلاس گران اقتصادی بحران ارز و دلار و کاهش شدید پول ملی دستگیری مدیران بالادستی و رخنه فساد مالی در بدنه نظام گرانی گرانی و تورم فرار دانه درشت ها و گیر افتادن نوچه ها، بیم پیر شدن و کمبود جمعیت کشور عصر برجام و گفتگوهای بین المللی، همه گیری ویروس کرونا و آسمانی شدن سردار سلیمانی....

ایستگاه آخر

هر نسلی باری بر دوش دارد وقتی به نیمه دوم عمر خود رسید مهیای سپردن این بار بر دوش دیگری می شود که البته زیر بارش برود یا نرود. البته که نباید به نسل های پیش از خود، خشم ببریم؛ که شد آنچه شد و گذشت آنچه گذشت. واقعیت آن است وقتی ارزش ها در جامعه پیر و فرتوت شوند و از آفرینش باز ایستند، نسل جوان سرکش و طغیان گر شده، زندگی را بی امید و انگیزه سپری می کند و از ارزش ها کناره می گیرد تا خود را از سیستم پوسیده سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دور کند. با این وجود امیدوارم برای نسلی که در دهه ۱۴٠٠ وارد نیمه دوم عمر خود می شوند، بتوانیم انسانیت، عدالت، اعتدال و امید را به یادگار گذاشته باشیم.