روانشناسی و جامعه شناسی ؟ psychology and sociology

سعید کیوان پور ( شیرانی ) 

اولین کنگره ملی توانمندسازی جامعه در حوزه جامعه شناسی،علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی و فرهنگی 

Psychology and sociology

 جامعه چیست 

و جامعه شناسی کدام است ؟

what is society and what is sociology

 جامعه عبارت است از : مجموعه انسانهایی که برای هدف مشترک ، با تقسیم مسئولیت و ایجاد روابط خاص گردهم می آیند . بنابراین هر گروه و جمعیتی جامعه نامیده نمی شود . به عنوان مثال ؛ به عده ای از مردم که در پارک قدم می زنند ، جامعه گفته نمی شود ، زیرا آنان برای هدف مشترک و روابط خاص ، با تقسیم مسئولیتهای جمعی به پارک نرفته اند و دور هم جمع نشده اند ، ولی یک ملت و افراد یک کشور جامعه نامیده میشوند ، زیرا آنان مردمی هستند که روابطی در میانشان وجود دارد و هر گروه و فردی هم مسئولیتی را پذیرفته است ، و در مجموع کشور را اداره می کنند و به حیات اجتماعی خود ادامه میدهند . 

با توجه به تعریفی که شد ، جامعه شناسی نیز روشن می شود که عبارت است از : شناخت بافت روابط ، تکوین ، رشد و هدفهای یک اجتماع انسانی "

همچنان که یک فرد ، تولد ، رشد ، بیماری ، سلامت ، بیداری ، خواب ، شکست ، پیروزی و مرگ ... دارد ، جامعه نیز چنین است . و همانطور که پیکر یک فرد را سلولهای گوناگون و متعدد تشکیل میدهند ، و در عین اینکه هر کدام ، مسئولیتی خاص و روابط ویژه ای دارند ، و خود رشد و زندگی میکنند و نوعی حیات مخصوص به خود دارند ، جمیعا یک هدف را دنبال می کنند و آن عبارت است از : ادامه ی حیات یک پیکر ، جامعه نیز چنین است ، یعنی افراد ( انسانها) حکم سلولها ، گلبولها ، و اعضاء و جوارح یک پیکر را دارند که هرکدام با داشتن حیات و روابط ویژه و ... برای ادامه حیات جامعه می کوشند ، پس جامعه حکم یک فرد را دارد .

 با توجه به موارد ذکر شده ، در جامعه شناسی این بحث مطرح است که : آیا اصالت با فرد است یا با جامعه ؟ به تعبیر دیگر آیا باید اصالت را به فرد بدهیم و بگوئیم : این فرد است که ؟ خواسته هایش و اراده اش و استقلال و رشدش در جامعه اثر دارد ، و این افراد رشید هستند که یک جامعه ی رشید بوجود میآورند و ... یا اینکه بگوئیم : اصل جامعه است و فرد ، حکم مهره را در درون جامعه دارد و جامعه است که فرد را به هر سوئی که خواست هدایت می کند فرد با رشد جامعه رشد می یابد و با ضعف جامعه تضعیف می شود . این کارخانه جامعه است که کار می کند . و اگر این کارخانه نباشد ، یک فرد، یک پیچ و مهره ی دور افتاده ای خواهد بود . 

بر اساس این دو نظریه ، دو نوع فلسفه بوجود آمده است : اصالت فرد و اصالت جامعه ، سوسیالیسم و ایدآلیسم ، سوسیالیته و ایدوآلیته . در مکتبها گوناگون تربیتی ، سیاسی ، فلسفی نیز این بحث پیش می آید و هر کدام طرفدارانی دارد . مثلا ژان ژاک روسو در کتاب امیل اصالت را به فرد میدهد و روانشناسی تربیتی را بر این اصل آغاز می کند ، ولی در همین رشته افرادی هستند که اصالت را به جامعه داده اند . در مارکسیسم و در جامعه ی سوسیالیسم اصالت مربوط به جامعه است و فرد همانند مهره ای معرفی می شود ، بر خلاف مکتبهای غربی که آزادی های نامحدود به فرد میدهند تا آنجا که به سرمایه داری وسیع کشیده می شود.

از این توضحیات روشن میگردد که برخی به فرد و برخی به جامعه اصالت داده اند ، ولی اسلام طبق روال روانشناسی و جامعه شناسی مخصوص به خود که بر اساس تعادل و شناخت درست و صحیح استوار است در اینجا نیز اصالت را به یکی از اینها نداده است ، بلکه اصالت فرد آمیخته ی با جامعه را اعلام می کند : از یک سو به فرد رشد میدهد ، آزادی میدهد ، شخصیت میدهد ، استعدادش را به شکوفائی می رساند به او نقش احساس مسئولیت میدهد و در بسیاری از روابط اجتماعی، اختیار کامل و حق انتخاب به وی میدهد . مانند معاملات که باید ، با رضایت خود فرد باشد وگرنه معامله باطل است ، یا ازدواج که با انتخاب و آزادی کامل طرفین ، عقد ازدواج اجرا می شود . در انتخاب شغل و رشته و ...نیز همین طور است .

 و از سوی دیگر جامعه و امت را مورد اهمیت قرار میدهد ، و آنجا که رشد جامعه مطرح است همه چیز را مربوط به جامعه میداند ، به فرد می گوید تو منافعت را فدای جامعه کن ، با آگاهی و آزادی حرکت را طوری قرار بده که منافع و مصالح جامعه محفوظ بماند ، حق نداری هیچ کاری انجام دهی که به زیان جامعه باشد . ولذا قرآن خطاب های دسته جمعی دارد و قوانین کلی ...جامعه شناسی در قرآن به این صورت است :

1- به واسطه اعمال مردم فساد در خشکی و دریا پدیدار گشت (سوره روم آیه41 )

2- اگر مردم شهرها (روی زمین ) ایمان آورده و پرهیزگار میشدند ، ما درهای برکات آسمان ها و زمین را بر روی آنها میگشودیم (سوره اعراف آیه 96 )

3- ما اقوام و مللی را پیش از شما به کیفر ظلم شان بدست نابودی سپردیم ( سوره یونس آیه 13 )

با این آیات ، بهترین قواعد جامعه شناسی ارائه شده است که در پرتو آنها شکستها و پیروزیها بدست می آید و انسانها نتیجه میگیرند.

4- ای پیامبر بگو (به مردم ) که در زمین سیر کنند پس بنگرید چگونه بوده است سرانجام پیشینیان ( روم آیه 41 )

5- هرکس در گرو آن چیزی است که بدست آورد ( سوره مدثر آیه 38 )

6- هرکس به وزن ذره آی نیکی کند آنرا میبیند ( سوره زلزله آیه 7 )

 پس نظر اسلام اصالت متقابل در میان فرد و جامعه مطرح است و هر دو اصلند. .... ادامه دارد

نویسنده : سعید کیوانپور ... نگاهی بر سخنان و اندیشه های بزرگان 

 دکتر شهید باهنر ، نشریه پاسدار اسلام ...