صدور کثرت

از مسائلی مهم که همیشه در میان فیلسوفان مسلمان محل بحث و نزاع فکری بوده و هست و بر مبنای نظام فکری خویش آرای متنوعی در این زمینه بیان داشته اند، مساله صادراول و پیدایش کثرت موجودات از موجود واحد بسیط است. از دو جنبه ی فاعلیت الهی و پیدایش کثرت درعالم، نحوه ی صدور کثرت از وحدت، از مسائل کلیدی و محوری در فلسفه بوده که مورد توجه فلاسفه اسلامی قرار گرفته است. اهمیت این مسئله تا بدان جاست که بر اساس آن، قاعده ی معروف الواحد شکل گرفته است.

این قاعده با وجودی که مورد انکار متکلمان و صوفیه قرارگرفته اما شدیدا مورد پذیرش فیلسوفان اسلامی واقع شده است و در اصل این قاعده هم عقیده بوده اند و تنها در نحوه ی تبیین آن دچار اختلاف نظر شده اند. این قاعده اولین بار از سوی افلوطین و در راستای نظریه ی صدور مطرح شده است. در میان فلاسفه اسلامی، فارابی اولین کسی است که با تاثیرپذیری از افلوطین، ضمن پذیرش این قاعده، مسئله ی فیض را مطرح کرده و ابن سینا نیز به تکمیل آن پرداخته است. پس از ایشان، شیخ اشراق با این اعتقاد که نظریه حکمای مشایی وافی به مقصود نیست، ضمن اخذ ساختار اصلی نظریه صدور ابن سینا، با قرار دادن آن بر مبنایی دیگر و وارد کردن آموزه های جدید، به طرح نوینی از نظریه صدور دست یافت که قرن ها پس از او مورد توجه ملاصدرا قرار گرفت.