راه آهن سریع السیر

راه آهن سریع السیر

مسیری سریع در جهت سیر و حرکت پایدار

پیشگفتار

راه آهن سریع السیر واقعیتی پیچیده مشتمل بر ابعاد فنی مختلفی چون زیربنا، وسائط نقلیه ریلی ، بهره برداری و همچنین موضوعات استراتژیک و چند بعدی از جمله عوامل انسانی ، ابعاد مالی ، بازرگانی و مدیریتی است.

علاوه بر این ، سیستم راه آهن سریع السیر ، تمامی این اجزای گوناگون را با استفاده از بالاترین سطح فناوری و جدیدترین طرح با یکدیگر تلفیق می کند. راه آهن سریع السیر یک شیوه حمل و نقلی جدید در حال گسترش است و اغلب به عنوان " شیوه حمل و نقل آینده" از آن یاد می شود.

اتحادیه بین المللی راه آهن ها (UIC) مدت هاست که به موضوع راه آهن سریع السیر توجه ویژه ای داشته است و انتشار عملکرد راه آهن های سریع السیر ، مشخصات و کاربردهای آن را در اولویت برنامه ها و اهداف خود قرار داده است.

این مقاله با هدف توسعه شناخت و ادراک عمومی از مفهوم قطارهای سریع السیر در دو بخش ارائه گردیده است. بخش اول عملکرد جهانی در حوزه خطوط سریع السیر از دیدگاه طول خطوط ، سرعت خطوط و مفهوم سریع السیر مورد بررسی قرار گرفته و در بخش دوم برخی از مهمترین مشخصات این نوع خطوط به اختصار مورد اشاره قرار گرفته است.

تاریخچه راه آهن سریع السیر

اولین قطار سریع السیر دنیا در سال 1964 در ژاپن راه اندازی شد، این خط 515 کیلومتری با سرعت 285 کیلومتر بر ساعت، دوشهر توکیو و اوساکا را متصل کرد و زمان سفر را به نصف تقلیل داد و تا به امروز این خط بالغ بر 5 بیلیون مسافر جابجا کرده است.

اولین خط ریلی سریع السیر در اروپا در سال 1978 در ایتالیا بین رم وفلورانس به طول 122 کیلومتر با سرعت ۲۵۰ کیلومتر بر ساعت راه اندازیگردید. پس از آن فرانسه در سال 1981 دو شهر پاریس و لیون به فاصله ی 419 کیلومتر را با سرعت 300 کیلومتر بر ساعت به یکدیگر متصل نمود.

در سال 2008، چین با اتصال دو شهر پکن و تیانجین پرسرعت ترین قطار سریع السیر در حال بهره برداری دنیا با سرعت 350 کیلومتر بر ساعت را راه اندازی نمود و پس از آن در سال 2011 نیز با ساخت خط پکن- شانگهای به طول 1.318 کیلومتر، بلندترین خط سریع السیر دنیا که در یک فاز ساخته شده بود راه اندازی شد.

تا پایان سال 2018 طبق آمار منتشر شده UIC، حدود 46.480 کیلومتر خط سریع السیر در دنیا راه اندازی گردیده است که 31.043 کیلومتر آن متعلق به کشور چین می باشد.

نمودار زیر طول شبکه سریع السیر در حال بهره برداری در دنیا را به تفکیک کشورها در سال 2018 نشان می دهد.

معنای راه آهن سریع السیر

اصل اول : سریع السیر یک سیستم است

اجزای راه آهن سریع السیر سیستمی بسیار پیچیده و به روز است که توجه ویژه به تک تک آنها لازم است تا در رقابت با سایر مدها حتی به اندازه یک دقیقه پیشی بگیرند. شامل:

- زیرساخت (شامل اقدامات عمرانی، خط، خطوط بالاسری)

- ایستگاه (موقعیت، طراحی کاربردی، تجهیزات)

- ناوگان (تکنولوژی، راحتی، طراحی)

- بهره برداری (طراحی و برنامه ریزی، کنترل، قوانین)

- سیستم های سیگنالینگ

- سیستم و الزامات نگهداری

- تامین مالی

- فرآیندهای مارکتینگ

- مدیریت

- موضوعات قانونی

اصل دوم : سیستم های سریع السیر در هر جایی متفاوت است

سیستم های سریع السیر به ترکیب و تطابق تمام اجزا و زیرساخت ها وابسته است. و خروجی نهایی به لحاظ قیمت و عملکرد کشور به کشور و بنا بر رویکرد تجاری، محدودیت های بهره برداری و هزینه ها متفاوت است.

تعریف آمریکا از راه آهن سریع السیر:

راه آهن نوظهور (Emerging Rail): سرعت بین 140 تا 180 کیلومتر بر ساعت

راه آهن منطقه ای (Regional Rail): سرعت بین 180 تا 240 کیلومتر بر ساعت

راه آهن پرسرعت (High-Speed Rail): سرعت بین 240 تا 350 کیلومتر بر ساعت

تعریف اتحادیه اروپا از راه آهن سریع السیر:

• از لحاظ زیرساخت : خطوطی که مشخصا برای حمل و نقل پرسرعت ساخته می شوند یا ارتقا می یابند.

• از لحاظ سرعت : حداقل سرعت 250 برای خطوط جدید و سرعت 200 برای خطوط ارتقا یافته. (حداقل یک بخش از خط به این سرعت برسد)

• از لحاظ ناوگان : ناوگان باید بصورت ترنست (نه واگن-لکوموتیو) و سیگنالینگ مخصوص به منظور تطابق کامل با سرعت، ایمنی و زیرساخت

تعریف uic :

• خطوطی که مشخصا برای حمل و نقل پرسرعت ساخته می شوند یا ارتقا می یابند.

• حداقل سرعت 250 برای خطوط جدید و سرعت 200 برای خطوط ارتقا یافته. (حداقل یک بخش از خط به این سرعت برسد)

• ناوگان باید بصورت ترنست (نه واگن-لکوموتیو) و سیگنالینگ مخصوص به منظور تطابق کامل با سرعت، ایمنی و زیرساخت

3- سرعت در راه آهن سریع السیر:

بی شک همیشه یکی از موارد بحث برانگیز انتخاب سرعت خطوط سریع السیر می باشد؛ تا سال 2018 حدود 23 درصدخطوط با سرعت کمتر از 250 کیلومتر بر ساعت، حدود 36 درصد خطوط ساخته شده با سرعت 250 تا 300 کیلومتر بر ساعت و حدود41 درصد با سرعتی برابر یا بیش از 300 کیلومتر بر ساعت در حال بهره برداری هستند. نمودارهای زیرطول خطوط سریع السیر در حال بهره برداری را به تفکیک کشورها و سرعتهای زیر 250 کیلومتر بر ساعت، بین 300 و 250 کیلومتر بر ساعت و بالاتر از 300 کیلومتر بر ساعت را نشان می دهد.

این در حالی است که کشور پهناور چین با بیش از 30 هزار کیلومتر خط سریع السیر حدود 74 درصد از خطوط آن با سرعت کمتر از 300 کیلومتر بر ساعت در حال بهره برداری است.

همچنین جهت بررسی سرعت خطوط سریع السیر در حال ساخت و برنامه ریزی شده (بلند مدت و کوتاه مدت) نمودار های ذیل به تفکیک مناطق UIC آمده است.

جمعبندی:

با وجود هزینه های سنگین احداث راه آهن سریع السیر، به دلیل مزایای بالای اقتصادی و زیست محیطی آن، این شیوه نوین حمل ونقل با توسعه گسترده ای در سطح جهان روبروست. اگر این سیستم ریلی نوین به خوبی  طراحی و اجرا شود، ترافیک ریلی به میزان قابل توجهی رشد یافته که این رشد می تواند به واسطه ی افزایش تحرک و همپنین جذب از سایر شیوه های حمل  نقل باشد. از سویی دیگر ایجاد شبکه ریلی سریع السیر نیز به رشد ترافیک و توسعه با سرعتی بیش تر از رشد کل خطوط کمک خواهد کرد. در کشور ما نیز پروژه راه آهن سریع السیر تهران-قم-اصفهان به عنوان اولین خط ریلی سریع السیر، در حال طراحی و اجرا می باشد که امید است با توجه ویژه مسئولین و ذینفعان پروژه، شاهد بهره برداری هرچه سریع تر از این طرحملی بوده و نتایج مالی، اقتصادی و زیست محیطی ناشی از اجرای این طرح،  موجبات توسعه شبکه ریلی مسافری سریع السیر کشور را فراهم آورد.