تاثیر آموزش تفکر مراقبتی (Caring Thinking) بر شکل گیری رفتارهای همیاری اجتماعی در دانش آموزان دوره ابتدایی

پرورش رفتارهای همیارانه و مهارت های اجتماعی از اهداف بنیادین دوره ابتدایی است، زیرا نخستین تجربه های رسمی کودکان از زیست جمعی در مدرسه شکل می گیرد و می تواند بنیان رفتارهای شهروندی آینده را پدید آورد. با وجود این، آموزش مهارت های شناختی غالبا بر آموزش مهارت های عاطفی–اجتماعی تقدم دارد و فرصت های لازم برای تقویت بعد «مراقبت از دیگری» به صورت نظام مند فراهم نمی شود. تفکر مراقبتی (Caring Thinking)، به عنوان یکی از ابعاد نظریه های نوین آموزش تفکر و نزدیک به رویکرد «فلسفه برای کودکان» (P4C)، نوعی از اندیشیدن است که بر مسئولیت پذیری، همدلی فعال، ملاحظه اخلاقی و مراقبت عملی از دیگران تاکید دارد. تفاوت این نوع تفکر با تربیت عاطفی صرف آن است که «احساس خوب داشتن نسبت به دیگری» را به «استدلال اخلاقی و اقدام حمایتی» پیوند می دهد؛ یعنی کودک یاد می گیرد که چرا باید مراقبت کند، چگونه تصمیم مراقبتی بگیرد و آن را در عمل اجتماعی اجرا نماید.

پژوهش های تربیتی نشان می دهند که ارائه موقعیت های گفت وگومحور، مسئله محور و نقش آفرین، می توانند تفکر مراقبتی را به تجربه زیسته تبدیل کنند. برای مثال، در یک کلاس درس می توان مسئله ای واقعی یا شبیه سازی شده را مطرح کرد: «اگر همکلاسی تان دفتر ندارد و تکلیف فردا مهم است، چه باید کرد و چرا؟» یک دانش آموز صرفا ممکن است پاسخ دهد «به او کمک می کنم چون دوستش دارم»، اما در مسیر آموزش تفکر مراقبتی، او باید علاوه بر اعلام نیت، دلیل اخلاقی ارائه کند («چون فرصت یادگیری برابر حق اوست») و راه حل عملی پیشنهاد دهد («دفترم را با او شریک می شوم و اگر لازم شد نمونه تمرین را با او مرور می کنم»). همچنین فنونی مانند «پروژه های همیارانه» (کارهایی که خروجی گروهی دارد، اما نیازمند تقسیم نقش و حمایت اعضاست)، حلقه های گفت وگوی کلاسی، بازی های تحلیل موقعیت اخلاقی، و سناریوهای شبیه سازی تعارض و همیاری، بسترهایی هستند که دانش آموز را از «تماشاگر دغدغه های اجتماعی» به «کنشگر تصمیم های مراقبتی» بدل می کنند. وقتی این تفکر تمرین می شود، هم اثر شناختی دارد (تقویت استدلال اخلاقی، حل تعارض، تصمیم گیری مشارکتی) و هم اثر رفتاری (افزایش همیاری، بخشش منابع، گفت وگوی حمایت گر، و کاهش رفتارهای طردگرایانه). این آموزش، به شرط استمرار و طراحی ساخت مند، می تواند «فرهنگ یاری» را از سطح شعار به سطح رویه کلاسی منتقل کند و مدرسه را به جامعه کوچک مراقبت و تعاون بدل سازد.